Predsednik Francuske Emanuel Makron raspustio je parlament i raspisao prevremene parlamentarne izbore koji će biti održani 30. juna i 7. jula.
Do odluke je došlo nakon kraha njegove partije Preporod na nedavnim izborima za Evropski parlament, osvojivši duplo manje glasova od Nacionalnog ujedinjenja (RN) koje predvodi svojim likom Marin le Pen. O kolikom političkom potresu se radilo, najbolje ilustruje podatak da je nakon toga došlo do naglog pada berzanskih indeksa i vrednosti evra.
Stopama Sančeza
Odluka Makrona da raspusti skupštinu je izazvala veliku nevericu ne samo među različitim političkim opcijama u Francuskoj, od levice do desnice, već i među samim običnim građanima. Svi se pitaju kako Makron misli da za samo dve nedelje promeni situaciju – politički pejzaž koji sve više ide udesno, i preokrene u svoju korist.
Kada je raspisao prevremene parlamentarne izbore, pojedini analitičari primetili su da je Makron reagovao isto kao i španski premijer Pedro Sančez na veoma sličnu krizu poverenja.
Naime, on je pre godinu dana, nakon odličnih rezultata desnice na lokalnim izborima, takođe rešio da raspiše parlamentarne izbore. Kockanje mu se isplatilo, ali tek nakon meseci pregovora sa regionalnim partijama, koja su pružile podršku njegovoj vladi u zamenu za krupne ustupke.
Najkontroverznija je bila amnestija katalonskih separatista, predvođenih Karlesom Puđdemonom koji je pobegao iz zemlje nakon raspisivanja referenduma o nezavisnosti 2017. koji je proglašen neustavnim.
Iako je Sančezu ovaj savez produžio politički opstanak, njegova Socijalistička partija izgubila je od Narodne partije na evropskim izborima – 34,2 prema 30,2 odsto, a gorivo snažnom rastu desnice upravo je pružila pomenuta amnestija.
Sančez nije prvi koji se odlučio na ovako radikalan politički potez, a suočen sa rastućom pretnjom rivala, pa su mnogi mediji 2023. godine, prenoseći vest o vanrednim izborima u Španiji, pomenuli bivšeg premijera Portugalije Antonija Koštu iz Socijalističke partije koji je održao vanredne izbore u januaru 2022. jer su i ljevica i desnica odbile da izglasaju budžet.
Na prvi pogled kockanje mu se i te kako isplatilo jer je njegova partija, na veliko iznenađenje analitičara, povećala broj mandata sa 108 na 120, na štetu drugih ljevičara iz koalicije koji su postali “višak”.
Košta je u trijumfalnom govoru tvrdio kako je narod pokazao “crveni karton” političkoj krizi i izabrao stabilnost, izvjesnost i sigurnost.
Ipak, Koština sreća nije dugo trajala, a narod nije dobio ništa od tri pomenuta termina, već seriju korupcionaških skandala, ostavke 11 članova vlade, 40 policijskih pretresa kancelarija zvaničnika i konačno ostavku premijera krajem 2023. godine te nove izbore u martu ove godine na kojima je Socijaldemokratska partija preuzela vlast.
Kohabitacija
Iako su sličnosti između situacija u Portugaliji, Španiji i Francuskoj očigledne, gde lideri pod pritiskom desnice, ili sa obje strane u slučaju Košte, raspisuju izbore plašeći se da će kasnije njihovi rivali još više ojačati, Makronov slučaj se ipak razlikuje.
Pre svega, on je predsednik, a ne premijer i mandat mu ističe tek 2027. godine, što znači da bi u slučaju poraza bio prinuđen na kohabitaciju sa strankom Marin le Pen pa bi, u najgorem slučaju za njega, premijer umjesto Gabrijela Atala bio Žordan Bardela.
Pošto francuska Peta republika tradicionalno prednost daje položaju predsednika, iako je formalno svrstana u red parlamentarnih režima, za to mesto se nadmeću lideri partija, pa bi Makronu u teoriji glavni rival bila Le Penova.
U slučaju kohabitacije Makron bi u velikoj mjeri zadržao kontrolu nad spoljnom politikom i nacionalnom bezbednošću. Ali njegovo odbijanje da potpiše odluke vlade nova većina bi mogla da zaobiđe 49. članom ustava. Po njemu, premijer može da progura predlog zakona bez glasanja u parlamentu tako što se umesto toga glasa za poverenje vladi u roku od 24 sata. Ako vlada “preživi”, zakon se automatski usvaja.
Upravo tu proceduru su ministri iz Makronove partije često koristili jer nemaju apsolutnu većinu u parlamentu i zavise od “ad hok” dogovora sa desničarskim Republikancima. To, u suštini, znači da bi Nacionalno ujedinjenje Le Penove, u slučaju da obezbijedi većinu, moglo ozbiljno da utiče na unutrašnju politiku.
To što tehnički predsednik bira premijera bez obzira na to koliko mesta opozicija ima u parlamentu ne znači da bi Makron blokirao u nedogled kandidata RN-a jer premijeri i vlade moraju dobiti podršku parlamenta, tako da ni on sam ne bi mogao da izgura svoju volju.
Bila su tri primera kohabitacije tokom Pete republike. Prvi od 1986. do 1988, kada su socijalisti predsjednika Fransoa Miterana izgubili izbore od desnog centra sa Žakom Širakom na čelu koji je postao premijer. Od 1993. do 1995. je Miteranova partija ponovo izgubila od desnice, a on je imenovao Eduara Baladura za premijera.
Treća kohabitacija desila se od 1997. do 2002. kada se Širak, tada predsjednik, kockao sa vanrednim izborima i izgubio vrativši na vlast socijalističku vladu sa Lionelom Žospenom na čelu.
Trendovi i procene
Ako sama obezbedi većinu, vlada Nacionalnog ujedinjenja bi teoretski bila u stanju da sprovede svoj program, koji uključuje stroga ograničenja imigracije, vraćanje kontrole nad energetskom politikom iz ruku Brisela i uspostavljanje “nacionalne preference” koja bi favorizovala francuske državljane u odnosu na nedržavljane za dobijanje posla u javnom sektoru i socijalnih stanova.
Međutim, ako budu samo najveća stranka, odnosno ne obezbijede stabilnu većinu, njen premijer bio bi ranjiv na glasanje o nepovjerenju. Upravo to je argument u Makronovu korist. On se, u stvari, kocka sa svime što ima – “ol in”, poput Sančeza i Košte.
Ako bi Makronova partija opet izgubila, francuski predsjednik bi do 2027. godine mogao da kroz pritisak na eventualnu vladu RN-a pokaže kako su desničari “nesposobni” i poveća sebi šanse da pobijedi Le Penovu.
Makronovi najveći politički protivnici, Le Penova i Bardela, uzdaju se u sve veće nezadovoljstvo građana zbog rastućih troškova života i imigracione krize, dok na spoljnom planu strah od nuklearnog rata sa Rusijom može da utiče na određeni broj birača da okrenu leđa Makronu.
Nepovoljne ankete, desnica u usponu koja puca od samopouzdanja i šokantna objava predsjednika siju strah čak i među njegovim partijskim saborcima.
Mladi Bardela
Prema mišljenju pojedinih analitičara, slična situacija ponavlja se od izbora do izbora posljednjih 20 godina, te je Francuzima dosadilo da glasaju samo zato što treba da se spriječi da ekstremna desnica dođe na vlast.
Ukazuju i da su ove suverenističke snage u jednom istorijskom usponu, da se radi o trendu, ne o slučajnosti, te da desnica zaista ima mogućnost da dođe na vlast.
One bi mogle da dobiju i premijersko mjesto, koje bi u slučaju da se potvrde rezultati izbora za EP pripalo predsjedniku najsnažnije partije sa te snažne odnosno tvrde desnice, mlađahnom Žordanu Bardelu, štićeniku Marin le Pen.
U pitanju je mladi lider kom je tek 28 godina, ali uspijeva da privuče sve ono što Francuzi nose kao osjećaj nezadovoljstva i bijesa prema vladi, Makronu i samoj njegovoj ličnosti. Bardela je ubijeđen da će Francuska nakon ovih izbora ući u “postmakronovo” doba.
On je na mjesto predsjednika stranke došao 2022. Aktivno koristi “Tik tok”, gdje ima više od milion pratilaca. U nekoliko navrata je vodio kampanju za ograničavanje slobodnog kretanja migranata vršenjem kontrole na nacionalnim granicama i ukidanjem klimatskih pravila EU.
Ova stranka više ne želi da napusti EU i evrozonu, već ima za cilj da ih oslabi iznutra. U jednoj od TV debata Bardela je istakao: “Nisam protiv Evrope, već protiv načina na koji Evropa funkcioniše”.
Ankete
Prema posljednjim anketama, 57 odsto francuskih birača željelo bi da Makron podnese ostavku ako njegov tabor bude poražen na parlamentarnim izborima 30. juna i 7. jula. Čak 66 odsto ispitanika mlađih od 35 godina želi da predsjednik Francuske podnese ostavku u slučaju poraza. Broj raste za više od 10 procenata za one od 18 do 24 godine starosti (78 odsto).
Ankete pokazuju i da Francuzi vide svog predsjednika kao nadmenu i autoritarnu osobu i kao magnet za masovno prisutno osjećanje antielitizma.
