Povodom engleskog izdanja monografije Tesla – Duhovni lik („Nikola Tesla – A Spiritual Portrait“), prezvitera dr Olivera Subotića.
U savremenom društvu, gde je pažnja postala roba, ni ime Nikole Tesle nije ostalo zaštićeno od komercijalne i političke instrumentalizacije. Njegov kult, pažljivo negovan kroz decenije glorifikacije, postao je pogodno sredstvo za različite agende – od marketinga i brendiranja do pseudoreligijskih mitova i političkih poena.
Na komercijalnom planu, Teslino ime se koristi za prodaju gotovo svega: od automobila i tehnologije, do energetskih pića, odeće i suvenira. I dok je legitimno da se ime naučnika koristi u svrhe promocije inovacija, problem nastaje kada se Tesla koristi kao prazan simbol – kao etiketa koja prodaje „vizionarstvo“ bez ikakvog stvarnog sadržaja. Ime Tesla postaje marketinška valuta, ali bez obaveze prema istini, nauci ili Teslinim idejama. Njegov stvarni rad se retko spominje; važnije je asocirati proizvod sa mitom o genijalnosti i “budućnosti” nego ući u suštinu njegovih pronalazačkih dostignuća. Tesla, koji je umro sam i siromašan, potpuno van tržišnih i političkih tokova, danas se koristi da bi se promovisala upravo ona logika moći, profita i identiteta od koje je ceo život bežao. U tom smislu, možda je najveća ironija što su ga mit i tržište – koje su za života ignorisali ili iskorišćavali – danas prisvojili kao sopstvenog junaka. Tesla je svojim radom zaslužio mesto među velikanima nauke, ali je blasfemično da u savremenom društvu on sve više postaje simbol koji se ne poštuje zbog onoga što je stvarno postigao, već zbog onoga što mit o njemu omogućuje drugima.
Kult obožavanja Nikole Tesle, poslednjih decenija često prevazilazi granice zdravog divljenja i ulazi u zonu mitologije. Tesla se prikazuje kao neshvaćeni prorok nauke, usamljeni genije, žrtva zlih industrijalaca i čuvar “zabranjenog znanja”. Rekli bismo da ovakvo predstavljanje retko dolazi iz stvarnog proučavanja njegovog rada, već iz potrebe društva da u savremenim haotičnim vremenima pronađe figuru idealnog, čistog i gotovo svetog čoveka – čoveka koji je stvarao ne za profit, već za čovečanstvo.
Ova idealizacija Tesle se između ostalog ogleda i u pojavi tzv. teslijanaca – pojedinaca i grupa koji se predstavljaju kao njegovi duhovni i intelektualni naslednici. Karakteristično je da oni osnivaju udruženja građana za zaštitu lika i dela Nikole Tesle, kao i njegovog nasleđa, što ostavlja utisak istinskog poštovanja prema velikom pronalazaču. Međutim, u dubljoj analizi, često se ispostavlja da ta odanost nije zasnovana na razumevanju njegovog naučnog rada, već na mitovima, spekulacijama i ličnim projekcijama. “Teslijanci” često nemaju obrazovanje poteklo u polju prirodnih nauka, niti se u okviru svojih profesija bave ozbiljnim istraživanjima. Njihovo interesovanje za Teslu često je površno, selektivno i ispunjeno senzacionalizmom. Oni posežu za njegovim imenom kako bi legitimisali sopstvene ideje – koje se kreću od alternativne medicine, preko antigravitacije, pa sve do kosmologije, ufologije i “besplatne energije” – bez ikakvog eksperimentalnog dokaza ili naučnog osnova. Njihov Tesla je fantazija, projekcija sopstvenih želja za “revolucijom”, i “otkrivanjem istine”, dok se stvarni Tesla – naučnik, eksperimentator, čovek koji je radio u laboratoriji danima i noćima – gubi iz vida. Iako možda vođeni iskrenim divljenjem, mnogi teslijanci zapravo doprinose banalizaciji nauke. Umesto da promovišu obrazovanje, oni šire maglovite ideje, neretko utemeljene na teorijama zavere. Njihova „vera“ u Teslu često kamuflira osnovni princip nauke – proverljivost i otvorenost prema korekciji. Teslijanci neretko govore o „zabranjenim otkrićima“, „skrivenim patentima“ i „tajnama koje je Tesla poneo sa sobom u grob“. Oni ga predstavljaju manje kao naučnika čiji su doprinosi utemeljeni u eksperimentu i racionalnoj misli, već pretežno kao borca protiv „sistema“ i žrtvu zavera moćnih elita.
U „teslijanstvu“ su se susreli mitomanija, pseudonauka i pseudoreligija sa elementima kulta. Potpuno se dakle odstupa od Teslinog načina življenja, sistema vrednosti kao i suštine i načina njegovog naučnoistraživačkog rada koji je bio apsolutno racionalan, podložan stalnom dokazivanju, eksperimentalnim proverama i nikako i nikad dogmatizovan. U „teslijanskoj“ naraciji on više nije istraživač, već postaje simbol otpora, heroj alternativnog znanja, okultna figura, konačno duhovni vođa i vizionar budućnosti…
Tesla se promoviše kao bogovidac i verovesnik nove: „teslijanske religije“, odnosno religije budućnosti. Tesla je po toj postavci njen osnivač i arhipastir, a teslijanci apostoli odnosno tumači nove religije. Teslijanci tako u stvari preuzimaju koncepciju pojedinih Nju ejdž krugova po kojoj se Tesla prikazuje kao medij kroz koji su „više inteligencije“ prenosile znanje. Citati koji su mu često pogrešno pripisivani kao: „Ako želite da razumete univerzum, razmišljajte u terminima energije, frekvencije i vibracije“, koriste se kao temelj za tumačenje sveta kroz prizmu vibracija, čakri, „energetskih polja“ i „kosmičke svesti“.
Proističe da je Tesla prorok i osnivač božanske nauke. „Naučnik“ koji legitimizuje spiritualne teze. “Duhovni fizičar” koji je navodno dokazao da je sve u univerzumu povezano kroz „eter“ ili „astral“. To su sve dokazi, kako zaključuju „obožavaoci“ Tesle, da je on „poslanik istine“ koji je čoveku pokušao da vrati kontakt sa božanskim suštinama ali su ga „sile tame“ (finansijska oligarhija, naučni establišment, tajna društva, Vatikan…!) sprečili u tome. Konačno, autoritet velikog pronalazača se zloupotrebljava i u oblasti alternativne medicine, takozvanog „duhovnog lečenja“. Ispod Teslinog imena, nastali su brojne nadrimedicinski tretmani: harmonizacija prostora, čišćenje aure, energetsko čišćenje, lečenje auričnih blokada, vođene meditacije…. Primena ovih praksi nema nikakvu medicinsku osnovu. Jedina potvrda kvaliteta je zapravo obmana da su to Tesline metode.
Važno je napomenuti da upravo „teslijanci“ na svojim promocijama i u svojim „propovedima“ uporno minimalizuju prisustvo pravoslavnih pouka i poduka u nesumnjivo vrlinskom životu koji je Tesla vodio. Teslijancima, u njihovim duhovnim opsenama ne odgovara suočenje sa Teslinim pravoslavnim korenima već mutna, mistifikovana verzija njegovog duhovnog života sa kojom „teslijanska“ spiritualna uobrazilja lakše korespondira. Veliki pronalazač se predstavlja kao pobornik misticizma i religija Dalekog istoka, posebno budizma. Ističe se kao definišuće njegovo druženje i korespondencija sa guruima, duhovnim učiteljima pristiglim sa Istoka, posebno sa Svami Vivekanandom. Teslijanska „dogmatika“ se poslednjih godina proširila i u polje NLO projekcija, teorija o „tajnom Teslinom“ oružju, a posebno, i što nosi najveći rizik u polje alternativne medicine gde se nadrilekarske i pseudoterapijske metode i prakse kontinirano umnožavaju i primenjuju bez medicinske akreditacije ili bar nadzora. Primena okultnih tehnika, te prisustvo ezoterije, posebno spiritizma je sve učestalije. Sve se pokriva i sve opravdava tumačenjem Teslinih vizija, premda je on bio izričiti protivnik prakse spiritizma smatrajući to vidom šarlatanstva..
Aktivnosti teslijanaca su praćene izdavačkom delatnošću, organizuju se tim povodom promocije i tribine, a sve su prisutniji i na medijima i društvenim mrežama… Ulasku „teslijanaca“ u naše domove i sfere interesovanja doprinosi i činjenica da su i određeni predstavnici akademske zajednice prihvatili da učestvuju u ovoj „idealizovanoj“ predstavi o Tesli i može se reći da svojim egzaltiranim nastupima upravo prednjače u njegovoj bespotrebnoj i štetnoj ideologizaciji. Toj i takvoj razgranatosti doprinose i posebni gosti iz inostranstva. Po poznatoj devizi „sličan se sličnom raduje“, pozivaju se različiti tematski izabrani konspirolozi, „alternativci“, „akademici“, „ufolozi“… iz sveta, koji doprinose „ubedljivosti“ i sagledavanju sa različitih strana lika Nikole Tesle….
Prosečni gledalac inače teško može da poveže fakte u besedama i propovedima teslijanaca, a još manje da ih proveri… Svejedno je da li se o Tesli priča na tribinama, promocijama ili medijima. Teško je i suprotstaviti se onom što zastupaju jer bi ispalo ili da su baš „prosečni“, da nisu na nivou razumevanja Teslinih poruka i rešenja ili da su nedobronamerni. Obrasci, poruke i koncepcije se najčešće prihvataju zdravo za gotovo.
Možda je to teško prihvatiti, ali moramo priznati da mi o religioznosti i duhovnim stremljenjima Nikole Tesle u stvari veoma malo znamo. No svakako, ako zaista želimo da poštujemo Nikolu Teslu, treba da prestanemo da ga obožavamo i počnemo da ga razumemo. Ne kroz legende, već analizom vremenskog okvira u kojem živi, radi i istražuje, a naročito kroz njegove ideje koje su uprkos svemu, bile i ostale posvećene boljoj budućnosti čovečanstva. Umesto da Teslina zaostavština bude predmet obrazovanja i kritičkog promišljanja, ona se pretvara u alat mitologije, komercijalizacije i samopromocije. Time se ne doprinosi njegovoj veličini, već se njegovo ime koristi za legitimizaciju pseudonaučnih i parareligijskih ideologija koje on sam nikada nije zastupao.Tesla je bio briljantan um, ali i čovek sa slabostima, neuspesima, pogrešnim procenama. Prava čast njegovom nasleđu nije u mistifikaciji, već u trudu da se razume kontekst njegovog rada i da se iz njegovih ideja izvuče ono što je i dalje relevantno za nauku, a ne za prodaju iluzija.
Intelektualna radoznalost, istraživački zanos i duhovna širina Teslu čine reprezentativnim sagovornikom za razgovore i iskustvene razmene između ostalih i sa duhovnim učiteljima sa Istoka, koji su pohodili severnoamerički kontinent u susret i nakon Svetskog religijskog parlamenta održanog 1893 u Čikagu. Uljudna i kompetentna komunikacija sa dalekoistočnim učiteljima nije narušila njegov etički životni kod nadgrađen na pravoslavnim temeljima. Zaista, Nikola Tesla je tokom svog života pokazivao duboko interesovanje za istočnu filosofiju i duhovnost, za hinduističke koncepte energije i vibracija, pa čak i za neke elemente dalekoistočne metafizike. Ipak, u njegovim analizama duhovnosti se vidi da on nedvosmisleno najveće poštovanje iskazuje prema hrišćanstvu, koje izdvaja kao eksperimentalno potvrđenu religiju, za razliku od ostalih koje su, prema njegovom mišljenju, proizvod apstraktnog razmišljanja. O svemu tome svedoči i vladika Nikolaj (između ostalog takođe istraživač duhovnosti Istoka), sa kime je Tesla razmenjivao mišljenja i kome je jednom prilikom rekao kako je proučavao sve svetske religije i došao do zaključka da je hrišćanstvo najpraktičnije. Tesla, dakle, nije izjednačavao duhovne sisteme, već je hrišćanstvu priznavao krajnje preimućstvo.
Milutin Tesla je želeo da njegov sin postane sveštenik, baš kao i on, ali Nikola je bio prizvan za nešto sasvim drugačije – da postane jedan od najvećih pronalazača svih vremena. Iako Tesla nije nastavio očev put u crkvi, duboka vera koju je nasledio od svog oca, kao i religioznost koju je ponosno nosio tokom života, ostala je važan aspekt njegovog karaktera.
Važno je istaći da je Tesla bio duboko poštovan u pravoslavnoj zajednici. Iako nije bio “crkveni” čovek, bio je simbol onih vrednosti koje crkva često promoviše: posvećenost, rad, istraživanje, milosrđe i pomaganje drugim ljudima. Zbog njegovih postignuća, mnogi su ga smatrali istinskim „umetnikom života“ koji je spajao nauku i duhovnost. Iako Tesla nije bio poznat po tome što je otvoreno propagirao religiju, njegov pogled na svet je bio duboko ukorenjen u duhovnim vrednostima koje su deo pravoslavne tradicije.
Ideja da se identifikuju, dokumentuju i predstave do sada uglavnom nepoznati detalji koji osvetljavaju duhovnu stranu Nikole Tesle jeste neprocenjniva vrednost koju smo kao čitaoci dobili istraživanjem prezvitera Olivera Subotića pretočenim u monografiji: „Tesla – Duhovni lik“.
Potkrepljena, perfektno stilizovana i sistematizovana, daje nam preglednu sliku o velikom svetskom pronalazaču srpskog porekla što svakako nije bio lak poduhvat obzirom na kompleksnu ličnost Nikole Tesle. Prateći višedimenzionalnost Teslinog lika i dela, monografija nas uvodi u mnoge prostore njegovog života i rada. Tu saznajemo njegove korene, vaspitanje i sistem vrednosti u kojem je odrastao. Tu otkrivamo životne stavove koje je zastupao. Njegovu radnu i životnu etiku, pogled na svet, rodoljublje, slobodarstvo, a posle svega i sveukupno sabirajući i duhovni život, bogat hrišćanskim vrlinama kojima se poučavao najpre u svome porodičnom okruženju…
Nakon prvog izdanja na srpskom jeziku, objavljenog 2020 godine, pred nama je englesko izdanje monografije – „Tesla – duhovni lik – Nikola Tesla – A Spiritual Portrait)“. Tako je ovo reprezentativno delo oca Olivera Subotića postalo dostupno međunarodnoj stručnoj i široj javnosti.
Ono što posebno ovom prilikom podvlačimo jeste da ovo istraživanje, svojom jasnom argumentacijom pomaže da se razgrade i anuliraju brojne proizvoljnosti, bespotrebne i štetne, nekad i zlonamerne koje se vezuju za Teslin duhovni život. One često proističu iz neukog, ali gotovo uvek ambicioznog i komercijalizovanog pokušaja tumačenja nekih osobenosti iz života našeg genija.
Zoran Luković
Koordinator Apologetskog odseka MO AEM
