Na današnji dan, 21. oktobra 1941. godine obeležava se 83 godine od nezapamćenog masakra u Kragujevcu i jezivog zločina koji Srbija nikada neće zaboraviti.
Tog dana su Nemci u Kragujevcu streljali 3.000 ljudi, među kojima je bilo i 300 učenika srednjih škola, profesore, kao i 15 dečaka, čistača obuće.
Dan sećanja na žrtve
Ovaj dan se u Srbiji obeležava kao Dan sećanja na žrtve u Drugom svetskom ratu, a danas se održava i državna ceremonija polaganja venaca u „Spomen-parku Kragujevački oktobar“ u znak sećanja na masovno streljanje u kragujevačkim Šumaricama.
Povod za masakr
Razlog za ovaj masakr bio je 10 ubijenih i 26 ranjenih nemačkih vojnika, nakon sukoba sa partizanima i četnicima na pola puta između Bara i Ljuljaka.
Spomen-park Kragujevački oktobar
Prostor na kome je izvršeno streljanje 1953. godine pretvoren je u memorijalni park. Na ulazu je podignut monumentalni muzej „21. oktobar“. „Spomenik streljanim đacima i profesorima“ postao je simbol kragujevačke tragedije.
Memorijalni kompleks obuhvata površinu od 352 hektara, a oko njega vodi kružni put dužine 7 kilometara koji ide ka dolinama Erdoglijskog i Sušičkog potoka gde su se streljanja i odvijala.
Naredba komandanta Bemea
Nemački komandant Franc Beme 10. oktobra izdao je naredbu da se za jednog ubijenog nemačkog vojnika strelja 100 ljudi, a za jednog ranjenog pedeset, što je značilo da treba ubiti 2.300 ljudi.
Prva hapšenja i streljanja
Zločin su izvršile jedinice I bataljona 724. pešadijskog puka i III bataljona 749. pešadijskog puka, koje su 19. oktobra uhapsile dve grupe civila i prvo streljale 66 osoba, među kojima je bilo najviše Jevreja, a potom i grupu od 53 osobe iz zatvora, u kojoj je bilo talaca i predratnih robijaša.
Masovna streljanja 20. i 21. oktobra
Nemačke oružane snage su 20. oktobra 1941. godine streljale ukupno 119 lica srpske i jevrejske nacionalnosti, ali najveće stradanje građana izvršeno je sledeći dan – 21. oktobra.
Detalji masakra u Šumaricama
Tog dana, u 7 ujutro, 2.301 osoba izvedena je pred streljački stroj kod Centralnog groblja srpske vojske iz 1914. i 1915. u Šumaricama. Ljudi su bili poređani u četiri reda, a u svakom je bilo po 50 ljudi. Nakon streljanja, Nemci su pištoljem ubijali one koji su ostali ranjeni. Iz baraka su odvođene grupe od po 100 ljudi na gubilište.
Do 2 časa po podne završeno je streljanje i ubijeno je 2.272 osobe, dok su 29 lica preživela streljanje.
Stradanje dece i maloletnika
Među streljanim je bilo 217 maloletnih lica – od čega iznad 15 godina starosti, 60 učenika gimnazije i 134 maloletnika koji nisu išli u školu, kao i 23 dece ispod 15 godina starosti, uglavnom romske nacionalnosti.
Nemačko saopštenje
Nemci su, 22. oktobra 1941. godine, objavili saopštenje u vidu plakata kojim je Kragujevac bio izlepljen tog dana, a u kome su naveli da je zbog kukavičkog i podmuklog napada u toku prošle nedelje na nemačke vojnike, poginulo 10, a ranjeno 26 nemačkih vojnika.
U znak odmazde streljano je 2.300 stanovnika. Međutim, Nemci nisu dali saopštenje za masovna streljanja od 19. i 20. oktobra u Kragujevcu i tri obližnja sela, čime su premašili broj streljanih osoba u znak odmazde za čak 500 lica.
Suđenja za zločin u Kragujevcu
Komandant Franc Beme suočio se sa optužnicom za zločin u Kragujevcu. Nakon što je zarobljen u Norveškoj, izveden je na sud u sklopu Naknadnih nirnberških suđenja, ali je izvršio samoubistvo.
Komandant 724. puka 704. pešadijske divizije, general Adalbert Lončar, osuđen je 1947. godine na smrt pred Vojnim sudom u Beogradu.
Jedan od najbolnijih događaja u istoriji našeg naroda
Masakr u Kragujevcu ostaje jedan od najstrašnijih i najbolnijih događaja u istoriji Srbije, ne samo tokom Drugog svetskog rata. Surovost nemačke odmazde, u kojoj su živote izgubili nevini ljudi, uključujući i decu, ostavila je neizbrisiv trag u kolektivnom sećanju naroda.
Ovaj zločin, koji je počinila okupaciona vojska pod opravdanjem odmazde za ubijene vojnike, predstavlja opomenu na stradanje našega naroda i važnost čuvanja sećanja na žrtve. Danas, Spomen-park u Šumaricama služi kao simbol otpora, ali i trajnog podsećanja na heroje koji su položili svoj život za slobodu budućih pokoljenja.
Momenat velike potrebe za sećanjem na ovaj tragičan događaj najbolje se oslikava u pesmi naše čuvene književnice i pesnikinje Desanke Maksimović „Krvava bajka“, gde je ona slikovito opisala mučeničku smrt nedužnih đaka grada Kragujevca i nedužnog naroda od strane nacističkog okupatora.
Spomen park Šumarice kao simbol sećanja na žrtve
U spomen na žrtve streljanja čitav prostor Šumarica je pretvoren u spomen-park. Memorijalni kompleks obuhvata površinu od 352 hektara, a oko njega vodi kružni put dužine 7 kilometara koji ide ka dolinama Erdoglijskog i Sušičkog potoka gde su se streljanja i odvijala. U okviru kompleksa nalazi se 10 spomenika (iako je prvobitno planirano da ih bude 30) podignutih na humkama streljanih.
Prvi od njih, nazvan „Spomenik bola i prkosa“ podignut je 1959. godine, dok je poslednji „Spomenik prijateljstva“ sagrađen 1994. i predstavlja poklon parku od strane gradske administracije rumunskog grada Ploeštija.
U okviru parka se nalazi i Muzej 21. oktobra otvoren 1976. sa stalnom postavkom vezanom za ovaj događaj.
Odsustvo otvora (prozora) na fasadama simbolično sugeriše na bezizlaznost nenaoružanih ljudi koji su se tog dana našli ispred mitraljeskih cevi, trideset i tri kubusa predstavljaju trideset masovnih grobnica u samom Spomen-parku i još tri koje se nalaze u obližnjim selima Ilićevu, Maršiću i Grošnici, dok providne piramide od pleksiglasa na njihovim vrhovima predstavljaju poslednji pogled žrtava uperen ka nebu.
Spomen-park je proglašen kulturnim dobrom od izuzetnog nacionalnog značaja 27. decembra 1979. godine.
