“Bilo je to u nekoj zemlji seljaka
na brdovitom Balkanu,
umrla je mučeničkom smrću
četa đaka
u jednom danu”.
Nemačka, nacistička vojska je na 21. oktobra 1941. godine objavila saopštenje u vidu plakata kojim je Kragujevac bio izlepljen tog dana.
U saopštenju su naveli da je “16. oktobra zbog kukavičkog i podmuklog napada na nemačke vojnike, poginulo 10 a ranjeno 26 njihovih vojnika”.
U znak odmazde streljano je za svakog poginulog njemačkog vojnika 100, a za svakog ranjenog 50 stanovnika, ukupno 2.300 stanovnika.
Jedan od najvećih zločina u II svetskom ratu
Streljanje u Kragujevcu predstavlja jedan od najvećih zločina nemačke vojske u Drugom svetskom ratu. Streljanje je otpočelo 19. oktobra, u okolnim selima: Maršiću, Mečkovcu (Ilićevu) i Grošnici. Prema sakupljenim podacima toga dana streljano je 415 ljudi, a samo 21 čovek je uspeo da preživi streljanje.
Iste večeri Kragujevac je blokiran, a 20. oktobra izvršeno je hapšenje više hiljada građana, među kojima je bilo i više stotina đaka kragujevačkih škola.
Oko 18 sati izvedena je na streljanje jedna grupa ranije uhapšenih Srba i Jevreja, 123 muškaraca i žena. Iz ove grupe samo 10 ljudi preživelo je streljanje.
Ubijeno je više hiljada ljudi
Ujutro, u 7 sati, 21. oktobra, iz topovskih šupa Nemci su počeli da izvode grupe i da ih odvode na streljanje. Do 14 sati posle podne, u dolinama Erdoglijskog i Sušičkog potoka ležalo je ubijeno više hiljada ljudi.
Pošto je bilo više uhapšenih, ostale su Nemci pustili kućama, oko 250 ljudi ostavljeni su kao taoci, iz razloga bezbednosti, dok je oko 200 ljudi izdvojeno. Oni su danima kasnije vršili sahranjivanje streljanih.
Među streljanima bilo je oko 300 mladića i đaka srednjih škola, kao i 40-oro dece od 12 do 15 godina starosti.
U spomen na žrtve streljanja čitav prostor Šumarica je pretvoren u spomen-park u kome se, između ostalih, nalaze „Spomenik streljanim đacima i profesorima“, „Spomenik boli i prkosa“, „Spomenik čistačima obuće“, spomenik „Sto za jednog“, spomenik „Otpora i slobode“…
Zgrada muzeja simboliše kragujevačku tragediju
Na ulazu u spomen park podignuta je impozantna zgrada Muzeja „21. oktobar“ u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika kragujevačke tragedije.
Pesnikinja Desanka Maksimović je u sećanje na ovaj masakr napisala i čuvenu pesmu “Krvava bajka” koja je objavljena tek nakon završetka drugog svetskog rata.
“Krvava bajka” se smatra jednim od najsnažnijih poetskih djela inspiriranih ratnim zbivanjima na području bivše Jugoslavije, a u doba SFR Jugoslavije je bila obavezno štivo u nastavnim programima osnovnih škola.
Stradalo više od 7.000 civila
Na suđenju u Nirnbergu prihvaćeno je da je u Kragujevcu streljano oko 7.000 civila, dok savremena istraživanja govore je da je ubijeno 2.792 građanina jer za toliko osoba raspolažu ličnim podacima – ko su, gdje su i kada rođeni i čime su se bavili.
Brojne legende su vezane za ovaj masakr, poput one da su i bijele lale zasađene u Šumaricama godinama cvetale kao crvene.
Jedno od sećanja koje je ušlo u mit, a istorijski nije provereno je i da je čuvenu rečenicu „Pucajte, ja i dalje držim čas“, zapisanu na kamenu među 29 humki, izgovorio direktor kragujevačke gimnazije Miloje Pavlović.
