U toku ofanzive na Solunskom frontu, nemački štabovi, a kasnije i nemački istoričari rata, svu krivicu za slom Centralnih sila svaljivali su na Bugare koji su odmah kapitulirali, međutim za poraz u odlučujućoj bici za Niš, poraženi su upravo nemački oficiri i vojnici.
Tako je u zapovesti trupama nemačke 11. armije, njen komandant general fon Štojben, upozorio je da svakom oficiru i vojniku treba da se „ureže u glavu da se u Srbiji brani opstanak nemačkog rajha i austrougarske“.
Kako je vojvoda Petar Bojović pregrupisao srpsku vojsku?
Vojvoda Petar Bojović, pred odlučujući napad za oslobođenje Niša, odlučio je da pregrupiše Prvu armiju i da neprijatelja napadne između zapadne obale Morave i Pasjače, a Moravska divizija je dobila zadatak da ovlada visovima na Seličevici, angažuje svu artiljeriju i da sa juga prodre ka Nišu.
On je znao da je moral srpskih trupa bio veliki, a želja da se istraje i oslobode ropstva svoji najmiliji toliko velika da je svaka puška tada predstavljala mitraljez.
Neodobravanja od strane generala Franša d`Eperea
Ovakva namera vojvode Bojovića da srpskim snagama, koje su nezadrživo prodrle daleko ispred savezničkih vojnika, samostalno otpočne napad na Niš naišla je na neodobravanje generala Franša d`Eperea, vrhovnog komandanta savezničkih armija na Solunskom frontu.
On je zahtevao od srpske Vrhovne komande da Prva srpska armija prvo utvrdi zauzete položaje ispred Niša i da sačeka dolazak Druge srpske armije i ostalih savezničkih divizija. Međutim, Vrhovna komanda je prešla preko ovoga upozorenja, a vojvodi Bojoviću je odobreno da otpočne napad za oslobođenje Niša.
Prva armija je otpočela napad na Niš
Nemački napori da otporom kod Kočana zaustave napredovanje Prve armije završili su se potpunim neuspehom. Narednog dana, 10. oktobra, borba je dobila dramatičan obrt. Moravska divizija je dobila obaveštenje da je neprijatelj usredsredio svoju pažnju na odbrani komunikacija.
To je oslabilo odbranu Seličevice, koju je Moravska divizija nezadrživo zauzela i otvorila put za duboki prodor ka Nišu, dok je artiljerija Moravske divizije žestoko tukla put Niš – Sićevo. General Štojben je istog dana odlučio da napusti Niš, povuče trupe i pokuša da organizuje otpor.
U toku 11. oktobra vodile su se oštre borbe na čitavom frontu Prve armije. Moravska divizija je proterala neprijatelja sa leve obale Niša. Povlačenjem na desnu obalu Nišave nemačko – austrougarske snage su zadržale u svojim rukama samo južni deo grada. Uočivši nameru komandanta Prve srpske armije da zaokruži desno krilo 11. armije, Štojben je naredio evakuaciju Niša, tako da uličnih borbi nije bilo u većoj meri.
12. oktobra 1918. godine jedinice u sastavu Prve armije ušle su u Niš
Na čelu srpskih trupa koje su ulazile u oslobođeni Niš išla je muzika 2. Gvozdenog puka Moravske divizije, koju su Nišlije poznavale još iz predratnih godine, kada je svirala po parkovima i na svečanostima u gradu, ali i u toku rata svirala je u svim borbama koje je puk vodio, od Soluna do Niša, bodrila borce pred svaki juriš. Muzika 2. Gvozdenog puka Moravske divizije silazila je sa Bubnja u svoj grad.
Ranije u toku dana, oko 10 časova, 12. oktobra, Vrhovna komanda naredila je komandantima srpske armije: „Pri oslobađanju naše teritorije od neprijatelja treba težiti da se varoši i uopšte naseljena mesta što više poštede rušenja i štete. Radi toga, izbegavati direktne napade na naseljena mesta i starati se da se ona osvoje obilaskom i dejstvom sa strane. Borbe u naseljenim mestima izbegavati po svaku cenu, pa ma se nešto i izgubilo u vremenu. Vrlo je korisno, iznenadnim napadima u bok i pozadinu neaterati neprijatelja da brzo evakuiše naseljena mesta, kako nebi imao vremena da ih ruši niti pali.”
Inače, trupe srpske armije na niškom frontu zapovest komandanta Prve srpske armije vojvode Petra Bojovića, da ujutru preduzmu najenergičnija gonjenja neprijatelja za oslobođenje Niša, primile su 11. oktobra, u toku večeri, oko 23 časa, i već sledećeg dana, 12. oktobra, pred mrak, prednji delovi divizijskih kolona izbili su severno od Niša na liniju Vinik – Čamurlija.
Borbe za oslobođenje Niša završene su oktobra 1918. godine
Srpska armija pobedila je nadmoćne nemačke snage i kod Niša zahvaljujući, pre svega, visokom borbenom moralu svojih vojnika i starešina i njihovoj želji da što skorije oslobode svoju domovinu.
Oslobođenjem Niša trupe Prve srpske armije presekle su liniju Beč – Sofija – Carigrad i onemogućile Nemačkoj i Austro-Ugarskoj stvaranje novog fronta u Srbiji.
Borbe za oslobođenje Niša izazvale su velike simpatije u celom svetu. List „Gustava Ervea” pisao je, povodom ovih pobeda, da su Srbi, oslobađajući svoju zemlju u toku ofanzive stvorili „najveće napredovanje saveznika u ovom ratu”, a „Dejli Ekspres” je isticao da „rezultat ovih pobeda, koji naročito preteže, jeste taj da Srbi pobedonosno ulaze u svoju zemlju, što će još jednom učiniti da Austija zadrhti od ove vojske.” Inače, londonska štampa je opisivala „napredovanje Srba ka Dunavu kao posmrtno zvono za Austro-Ugarsku imperiju”.
