Na današnji dan, 1219. godine, srpski narod dobio je svoju duhovnu samostalnost. Tada je u Nikeji, prestonici tadašnjeg Romejskog carstva u izgnanstvu, Sveti Sava Nemanjić izdejstvovao autokefalnost Srpske pravoslavne crkve.
Vaseljenski patrijarh Manojlo I Haritopulos (Ksarantinos) i car Teodor I Laskaris prihvatili su Savine razloge i izdali tomos kojim je srpska crkva postala nezavisna od Ohridske arhiepiskopije i Carigradske patrijaršije.
Sveti Sava je istovremeno rukopoložen za prvog arhiepiskopa „srpskih i pomorskih zemalja“.
Zašto je autokefalnost bila ključna?
Sveti Sava nije težio samo crkvenoj nezavisnosti – njegov cilj bio je da osigura i unutrašnju snagu države. Jedinstvena crkvena organizacija značila je i jedinstvenu duhovnu vlast koja će srpsku državu Nemanjića povezati u celinu.
Zbog toga je sedište nove arhiepiskopije postavljeno u manastir Žiču, koju je gradio njegov brat, kralj Stefan Prvovenčani. Žiča je postala mesto prvih sabora, ali i simbol zajedništva prestola i oltara.
Put do Nikeje
Pisci žitija beleže da je Sveti Sava iz Hilandara krenuo lađom preko Egejskog mora do Nikeje. To nije bilo samo diplomatsko putovanje već i podvig koji je nosio rizike.
On je sa sobom nosio i darove, ali još važnije – ubedljive argumente da Srbi imaju svoju državu, svoju vlast i da je prirodno da imaju i svoju duhovnu samostalnost. Vratio se kao prvi arhiepiskop SPC, ali i kao čovek koji je promenio istorijski tok svoga naroda.
Prvi sabor u Žiči
Dve godine kasnije, 1221, u Žiči je održan prvi veliki sabor. Sveti Sava je tada izgovorio svoju čuvenu Besedu o pravoj veri, gde je učio i kralja i vlastelu i novoizabrane episkope dogmama pravoslavlja. Ta beseda nije bila puko bogoslovlje već i temelj moralnog zakona jednog naroda.
Od arhiepiskopije do patrijaršije
Godine 1346. u Skoplju, za vreme cara Stefana Dušana, Srpska crkva je uzdignuta u rang patrijaršije. Time je potvrđeno da uz carstvo postoji i patrijaršija – još jedan znak zrelosti i snage srpske države.
Ali to je ujedno donelo i sukob sa obnovljenim Vizantijskim carstvom, koje je smatralo da se time ugrožava primat Carigradske patrijaršije.
Pad, obnova i trajanje
Posle sloma srpske države pod Turcima, Pećka patrijaršija je ukinuta. No, u 16. veku ponovo je oživela zaslugom velikog vezira Mehmeda-paše Sokolovića, koji je na tron postavio svog rođaka Makarija Sokolovića.
Ova obnova je omogućila da srpski narod preživi viševekovno ropstvo u čvrstoj duhovnoj mreži koju je crkva stvarala.
Širi značaj
Autokefalnost Srpske crkve nije bila samo versko pitanje. Ona je bila čin kulturne i političke zrelosti. Zahvaljujući Savi, Srbi su dobili instituciju koja je kroz vekove čuvala pismo, jezik, obrazovanje i nacionalni identitet.
Upravo zato je Sveti Sava u narodnoj svesti ostao ne samo arhiepiskop nego i prosvetitelj, diplomata, mirotvorac i duhovni otac čitavog srpskog roda.
Srpska pravoslavna crkva danas je patrijaršija sa sedištem u Beogradu. Ima eparhije širom sveta – od Amerike i Kanade, preko Australije, do zapadne Evrope.
Njen najviši organ je Sveti arhijerejski sabor, a tekuća pitanja rešava Sveti sinod. Ali suština ostaje ista kao 1219. godine: da ujedinjuje vernike, čuva liturgijsku sabornost i duhovni identitet svog naroda.
