Gvozdeni puk, ili punim imenom Drugi pešadijski puk „Knjaz Mihailo“, predstavlja jednu od najznačajnijih i najslavnijih jedinica srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Njegovi vojnici, poznati kao „Gvozdeni“, stekli su reputaciju neustrašivih ratnika koji su se hrabro borili na mnogim frontovima i odigrali ključnu ulogu u odbrani Srbije od nadmoćnijih neprijateljskih snaga. Ovaj puk ostaje duboko urezan u kolektivnom sećanju srpskog naroda kao simbol izuzetne hrabrosti, odanosti i žrtvovanja za otadžbinu.
Gvozdeni puk je formiran 1. januara 1911. godine u Prokuplju, kao deo Moravske divizije prvog poziva, a njegovi pripadnici su uglavnom bili regruti iz topličkog i jablaničkog okruga, mahom seljačke i ratarske porodice. Naziv „Knjaz Mihailo“ je dat u čast Mihaila Obrenovića, koji je bio jedan od najznačajnijih srpskih vladara u 19. veku. Još od samog osnivanja, puk je stekao reputaciju jedne od najsposobnijih jedinica u srpskoj vojsci, zahvaljujući rigoroznoj obuci i disciplini.
Gvozdeni puk je svoje prvo ratno iskustvo stekao u Balkanskim ratovima 1912-1913. godine. Tokom Prvog balkanskog rata, puk je učestvovao u bitkama protiv Osmanskog carstva, a njegova hrabrost i efektivnost u borbi bili su odmah primećeni. U Drugom balkanskom ratu, puk je učestvovao u sukobima sa bugarskim snagama, gde je ponovo pokazao svoje izvanredne vojne sposobnosti. Posebno se istakao u bici kod Bregalnice, gde je puk uspeo da izdrži teške napade bugarskih snaga i obezbedi ključnu pobedu za srpsku vojsku. Već tada je puk dobio nadimak „Gvozdeni“, zbog svoje izdržljivosti i nepokolebljivosti u borbi, koji će kasnije postati legendarni.
Sa izbijanjem Prvog svetskog rata, Gvozdeni puk je mobilisan i poslat na front kao deo srpske vojske koja se suprotstavila austrougarskoj invaziji. Već u prvim bitkama na Ceru i Kolubari, puk je pokazao svoju stratešku važnost. U bici na Ceru, Gvozdeni puk je odigrao ključnu ulogu u srpskoj pobedi, koja je označila prvu savezničku pobedu u Prvom svetskom ratu. Puk je predvodio juriš na austrougarske položaje, razbijajući neprijatelja i osiguravajući pobedu koja je odjeknula širom Evrope. Najpoznatija akcija Gvozdenog puka dogodila se tokom Kolubarske bitke, gde je njegov komandant, major Mihailo Ristić, zajedno sa svojim vojnicima, izveo niz uspešnih kontranapada koji su omogućili srpskoj vojsci da potisne nadmoćnije austrougarske snage i izbori veliku pobedu. Zahvaljujući tim uspehom, puk je stekao slavu širom sveta i postao jedan od simbola srpskog otpora.
Nakon teškog povlačenja preko Albanije 1915. godine, gde je srpska vojska doživela velike gubitke zbog ekstremnih zimskih uslova i gladi, Gvozdeni puk je, zajedno sa ostatkom srpske vojske, stigao na Krf. Na Krfu je usledilo reorganizovanje i oporavak srpske vojske, a Gvozdeni puk je bio spreman za nove izazove na Solunskom frontu. Na Solunskom frontu, Gvozdeni puk je nastavio svoje herojske podvige. Posebno se istakao u bici na Kajmakčalanu u septembru 1916. godine, gde je, pod komandom majora Mihaila Ristića i potporučnika Miloša Visića, predvodio uspešan napad na bugarske i nemačke položaje, probijajući neprijateljske linije. Ova bitka je bila od strateškog značaja za savezničke snage, jer je označila početak proboja Solunskog fronta i približila kraj rata.
Do kraja Prvog svetskog rata, Gvozdeni puk je učestvovao u gotovo svim velikim bitkama na Solunskom frontu, donoseći pobede koje su bile ključne za oslobađanje Srbije i završetak rata. Jedinica je tokom rata pretrpela velike gubitke, ali je i dalje zadržala svoju visoku borbenu efikasnost i moral. Po završetku rata, Gvozdeni puk je demobilisan, ali je ostao duboko ukorenjen u srpskoj istoriji i kulturi. Mnogi od njegovih pripadnika su odlikovani najvišim vojnim počastima, uključujući i Karađorđevu zvezdu, a puk je proglašen za jedan od najslavnijih u istoriji srpske vojske.
Gvozdeni puk ostaje i danas simbol hrabrosti i požrtvovanja srpskog naroda. U znak sećanja na podvige ove legendarne jedinice, u Prokuplju je 2018. godine podignut spomenik u čast palih junaka Gvozdenog puka. Ovaj spomenik, koji predstavlja vojnika sa puškom, podseća na heroje koji su dali živote za svoju zemlju i koji su svojim delima ostavili neizbrisiv trag u srpskoj istoriji. Gvozdeni puk je takođe inspirisao brojne književne i umetničke radove, a njegova priča se i danas prenosi kroz generacije kao primer najviših vojničkih vrlina i rodoljublja.
Gvozdeni puk je bio i ostao simbol nepokolebljivosti, hrabrosti i vernosti Srbiji. Njegova uloga u Prvom svetskom ratu bila je od ključnog značaja za odbranu i opstanak Srbije u najtežim trenucima njene istorije. Danas, sećanje na Gvozdeni puk živi kao inspiracija budućim generacijama, koje u njemu vide primer kako se voli i brani svoja zemlja.
