Nedostajuće ikone na ikonostasu u Crkvi Svetog Ilije pokrenule su zavičajne veze i „dovele” Andreja Trkulju u Ličku Jesenicu. U dugoj, nepreglednoj koloni onih koji su iz Hrvatske krenuli put Srbije 1991. godine bio je tada i devetnaestogodišnji Andrej Trkulja. Ni slutio nije, kao student filozofije, da će se vratiti u zavičaj i to kao ikonopisac da na ikonostasu Crkve Svetog proroka Ilije nadomesti nedostajuće ikone svetih Marka, Mateja i Damjana.
Tih devedesetih njegova porodica je u Beograd došla iz Bjelovara i, kao i većina drugih u Srbiji, borila se da preživi. Otac je bio ekonomista. Pre rata sarađivao je s privrednicima u Srbiji, pa je poznavao ovde ljude i to je pomoglo da se snađe. Majka je profesor srpskog i ruskog jezika i književnosti. Ja sam studirao filozofiju i uz nju dosta pronikao u teologiju. To me je usmerilo ka ikonopisanju, kojim se bavim od 2003. godine – kaže naš sagovornik.
Zanat je učio u nekoliko ateljea. Najpre u Ikonopisnoj radionici Petra Bilića. Profesor mu je bio Ivan Nisinger. Posle je prešao kod Tatjane Filipović, poznate naše slikarke koja se bavi edukacijom, kao i originalnim fresko-slikarstvom i ikonopisom. Danas s ponosom kaže: „Moja profesija je ikonopisac.” Dosta sarađuje sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Vlasnik je ikonografskog „Ateljea Vid” koji je od Ministarstva privrede prepoznat kao umetnički atelje starih zanata.
Savladao je Andrej i tehniku mozaika, mada nije uspeo da ostavi svoj pečat u Hramu Svetog Save na Vračaru zbog previše obaveza, iako je bio pozvan. Ono na šta je ponosan jesu tri ikone koje je radio za Crkvu Svetog Ilije u Ličkoj Jesenici 2024. godine, tim povodom se i javio našoj redakciji. Zapravo više sa željom da ispriča neverovatnu priču o ikonostasu.
– Lička Jesenica nalazi se u severnom delu Like na obroncima Male Kapele, od Plitvičkih jezera udaljena je dvadesetak kilometara. Kroz mesto protiče Jesenica, poznata po kvalitetu vode i to prve kategorije. Celim tokom reka zadržava ujednačen kvalitet i pitkost – naglašava Andrej, svestan kolika je to retkost u današnje vreme. U Ličkoj Jesenici je, po kazivanju našeg sagovornika, sedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve, a parohija pripada Arhijerejskom namesništvu plaščanskom u sastavu eparhije Gornjekarlovačke. Lička Jesenica ima pravoslavnu crkvu koja je posvećena Svetom proroku Iliji i izgrađena je 1751. godine.
– Pre trideset godina u ratnim razaranjima posle operacije „Oluja” mnoge su naše pravoslavne crkve poharane i devastirane, pa tako i Crkva Svetog Ilije. Ikone stare 200 godina koje je naslikao slikar Fridrih Hamerlic u baroknom stilu izbijene su iz ikonostasa i odnesene u nepoznatim pravcima – navodi Trkulja. On dodaje i da su usled griže savesti, odnosno metafizičkog straha od onoga što dolazi posle, jedna za drugom ikone narednih godina vraćane.
– Ponovo se popunio ikonostas. Nedostajale su još tri. Prolazile su godine, a tri praznine na ikonostasu i dalje su čekale svoje ikone. Raseljeno srpsko pravoslavno stanovništvo koje se okuplja 2. avgusta svake godine za seosku slavu Sveti prorok Ilija, odnosno Ilindan, koji je i zaštitnik mesta i meštana, željno je iščekivalo da se popuni ikonostas.
– Prošle godine je odlučeno od strane preostalih meštana, odnosno kumova Bogdanke i Nikole Momčilović, da se više ne čeka, već da se za predstojeću seosku slavu Sveti Ilija naprave nove ikone, a meni je ukazano poverenje i čast da ih izradim – kaže Andrej, dodajući da je njegov otac Petar iz sela Dabar, pored Ličke Jesenice, u koju se vratio da živi. On je Nikoli i Bogdanki ispričao da se Andrej bavi ikonopisom. Tako je sve to krenulo – zavičajna veza. Imali su poverenje u mene, a meni je bila izuzetna čast da to uradim u skladu s postojećim ikonama na ikonostasu. Obratio sam se Zavodu za zaštitu spomenika Republike Hrvatske, pa su me oni uputili na Karlovac, pošto je to njihova jurisdikcija. Tražio sam da pronađu u svojim arhivama snimke originalnih ikona. Nisu našli, ali su mi dali zeleno svetlo da mogu da radim. S obzirom na to da ništa bez dozvole Zavoda za konzervaciju ne sme da se radi, u projekat su bili uključeni savetnici iz Muzeja Srpske pravoslavne crkve kao i Bojan Jurišić, jedan od najpoznatijih mlađih fresko-pisaca i ikonopisaca.
Za Svetog Iliju 2024. godine sveti Marko, Matej i Damjan zauzeli su svoja mesta i ikonostas je ponovo bio kompletan. Svi su bili zadovoljni. Došli su čak i iz Gomirja, najzapadnijeg srpskog manastira u Evropi u Gorskom kotaru. Svetu arhijerejsku liturgiju predvodio je episkop gornjekarlovački Gerasim. Okupilo se puno sveta sa svih strana, o čemu su svedočili brojni automobili s karlovačkim, riječkim, beogradskim i zagrebačkim registracijama, ali i kola italijanskih, nemačkih, austrijskih, bosanskih registarskih tablica. Stara je to tradicija, posebno izražena nakon „Oluje”, kada ljudi rođeni u tom delu Korduna, koji sada žive u drugim gradovima i državama, dolaze u rodni kraj na seosku slavu. Lička Jesenica je bila veliko selo i dalje je, samo nema stanovništva.
– U planu je i da se uradi konzervacija starih ikona gde bi se koloritom uklopile nove ikone. Atelje čini štafelaj u sobi pored prozora, gde ima puno svetlosti za oslikavanje ikona tradicionalnim vizantijskim stilom, jajčanom tehnikom na lipovoj dasci i drugim drvenim podlogama, a porudžbina je dosta.
– Tu slikam kad god mogu, najčešće ujutro rano dok svi spavaju – kaže na kraju razgovora.
Andrej s porodicom živi na opštini Savski venac, konkurisao je za neki privremeni prostor. Priželjkuje i da ode na KiM da radi, a mi navijamo da kao i dosad ono što planira i ostvari.
