Arheološki lokalitet tipa rondel, nesvakidašnji i neuobičajeni sistem rovova i palisada u vidu koncentričnih krugova iz ranog bronzanog doba, otkriven je na ranije delimično istraživanom arheološkom lokalitetu Orničje na području Malče kod Niša.
U Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Nišu navode da ovaj tip arheoloških lokaliteta iz tog perioda do sada nije istraživan na prostoru Srbije! Senzacionalni arheološki lokalitet pronađen je tokom sprovođenja sondažnih arheoloških istraživanja na trasi Železničke obilaznice oko Niša.
„Ova vrsta arheoloških lokaliteta karakteristika je neolitskog perioda centralne Evrope (Nemačka, Austrija, južna Poljska, Češka i Slovačka), a kasnije i Velike Britanije. Sačinjava je praktično zemljana arhitektura sa sistemom rovova i palisada – zemljano i drveno utvrđenje. Iz ove forme se kasnije, u Velikoj Britaniji, u kombinaciji sa monolitima, razvija forma koja je poznata sa čuvenog arheološkog lokaliteta Stounhendž. Različite je namene, od naseobinske, preko kultne i astronomske do ekonomske i strategijske. Ovaj tip arheoloških lokaliteta iz neolitskog perioda, na prostoru Srbije, gde se razvijala vinčanska kultura – do sada nije otkriven. Forma rondela kod nas poznata je jedino na lokalitetu Šančine kod Šapca, ali je ovaj lokalitet opredeljen u rani eneolit – rano bakarno doba“, navodi u autorskom tekstu na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture arheolog mr Aleksandar Aleksić.
Rondel na Orničju (Orničje bronze age rondel), međutim, prema dosadašnjim istraživanjima – nije iz neolitskog ili ranog eneolitskog perioda, već iz znatno mlađeg – ranog bronzanog doba. U centralnoj Evropi (Nemačka, Austrija, južna Poljska, Češka i Slovačka), ova forma lokaliteta doživljava neku vrtu imitacije upravo u periodu ranog bronzanog doba, u vidu podražavanja neolitskih tradicija. Mr Aleksić navodi da kod nas do sada nije istraživan rondel iz ranog bronzanog doba.
-Funkcija rondela na Orničju još uvek nije poznata, arheološka istraživanja su u toku, a nakon čega sledi i sprovođenje zaštitnih arheoloških iskopavanja. U okviru navedenih istraživanja Zavoda, primenjena je kombinacija metoda geofizičkih ispitivanja i to: georadarskog snimanja iz drona, kao i geomagnetska snimanja. Geomagnetska snimanja koja je sproveo Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Petrovaradin dala su odlične rezultate. Sondažnim arheološkim istraživanjima, potvrđeno je postojanje rondela – sistema lokaliteta sa kružnim rovovima – objašnjava mr Aleksić.
Arheološki lokalitet Orničje se nalazi na visokoj, neplavljenoj desnoj obali Nišave, u ataru sela Malča nadomak Niša, a južni deo lokaliteta je uništen erozijom.
Otkriće arheološkog lokaliteta Orničje usledilo je tokom zaštitnih arheoloških istraživanja Zavoda na trasi gasovoda MG10 Niš-Dimitrovgrad, kada je i arheološki istražen u središnjem delu (Naručilac: Ministarstvo rudarstva i energetike RS). Tokom 2023. i 2024. godine otkriven je, istražen i zaštićen horeum (iz rimskog perioda, kraj 3. i početak 4. veka), od koga se na samo 30 metara ka jugu nalazi praistorijski rondel.
Zbog tog arheološkog otkrića, trasa gasovoda je pomerena, kako ne bi došlo do uništenja arheološkog nasleđa.
U Zavodu za zaštitu spomenika kulture Niš skreću pažnju na to da – pored toga što svako obavljanje neovlašćenih iskopavanja predstavlja krivično delo u smislu čl. 353a i čl. 212 stav 3 i da svaka takva aktivnost biva prijavljena nadležnim policijskim organima – obavljanje neovlašćenih iskopavanja nepovratno uništava arheološko nasleđe i trajno briše materijalne dokaze kontinuiteta života na ovim prostorima.
„Neovlašćenim arheološkim iskopavanjima, praktično se realizuje ono što razni zavojevači u našoj istoriji nisu uspeli“, navode u Zavodu.
