Rođen kao najmlađi sin župana Stefana Nemanje i njegove supruge Ane, brat Vukana i Stefana Prvovenčanog, Sveti Sava postao je i zauvek ostao najmudriji i najveći srpski svetitelj.
Velikan iz prošlog veka, Sveti Vladika Nikolaj, kaže o velikanu iz 12.veka: „Bio je drag ali neustrašiv, lep ali skroman, vrlo dinamičan ali smiren, društven ali ipak usamljen…“
Kao mladić, zamonašio se u ruskom manastiru Sveti Pantelejmon, gde je dobio ime Sava. U Srbiju se vratio 1208. godine kako bi pomirio zavađenu braću. Takođe, 1219. godine ubedio je Vaseljenskog patrijarha i nikejskog cara da odobre autokefalnost srpske crkve sa statusom arhiepiskopije.
Danas pričati o nezavisnosti (autokefalnost) Srpske Pravoslavne crkve je nešto što se podrazumeva, a izvojevao je onaj koji je ostavio svoj dom i žrtvovao se da bi njegovom narodu bilo bolje. Imao je prilike da poseduje svo blago, ali odrekao se vlasti koju mu je otac namenio.
U vremenima kada nam rade o glavi ne bi li izbrisali rodni, nacionalni i svaki drugi identitet, važno je pomenuti Savine zasluge u formiranju države i identiteta srpskog naroda.
Kako ističe Sveti vladika Nikolaj Velimirović, Savin nacionalizam obuhvata narodnu crkvu, narodnu dinastiju, narodnu kulturu i narodnu odbranu. Centar svega Svetosavskog nacionalizma čini narodna crkva. Ona je kao duh koji oživljava ceo narodni organizam, osvetljavajući, zagrevajući i sjedinjujući jednom verom, jednom nadom i jednom ljubavlju.
Patrijarh srpski Porfirije ume da kaže da sve ono što je dobro u našem narodu – dobro je od Svetog Save, najumnijeg i najlepšeg sina srpskog roda.
Tragovi Svetog Save u Svetoj zemlji
Sveti Sava je dva puta bio na hodočašću na Hristovom grobu u Jerusalimu, 1229. i 1234. godine i ostavio duboki srpski trag.
Prvo hodočašće Rastka Nemanjića, koje je usledilo deset godina posle sticanja autokefalnosti srpske crkve, predstavljalo je važnu diplomatsku misiju za srednjovekovnu srpsku državu. U povratku sa drugog hodočašća, upokojio se u bugarskom gradu Trnovu (1235. ili 1236. godine, prema različitim izvorima).
Sveti Sava je izgradio manastir Časnog krsta nedaleko od Jerusalima, na mestu gde je, po predanju, niklo drvo od kojeg je izrađen krst na kome je Hristos raspet, otkupio je od Đenovljana Crkvu Svetog Georgija u Akri, kupio zemlju na Sionskoj gori, podigao manastir Kalamon (danas Svetog Gerasima).
Na prvom hodočašću, Sveti Sava kupio kuću Jovana Bogoslova u kojoj je Soba tajne večere – jevanđeljska „gornja soba“ u kojoj je Gospod apostolima oprao noge, a zatim, na poslednjoj večeri, ustanovio euharistiju (Svetu Tajnu Pričešća). U ovoj kući Gospod se posle vaskrsenja, javio apostolima, obećao silazak Duha Svetoga …. U istoj kući, ispod ove sobe je i Davidov grob. Kuću je Sveti Sava kupio od Saracena i tu sazidao crkvu Svetog Jovana – da bi krstaši u potonjim ratovima – porušili i kuću i crkvu, a franjevci kasnije podigli baziliku. Pri povratku iz Svete zemlje, pre nego što se ukrcao na brod u luci Akr, Sveti Sava kupuje crkvu Svetog Đorđa i poklanja je kao metoh Lavri Svetog Save Osvećenog.
Ostvareno proročanstvo svetitelja iz Kapadokije
Njegovom prvom posetom manastiru Svetog Save Osvećenog, za koga i danas važi da je mesto najstrožeg monaškog posta, Mar Sab, u Judejskoj pustinji, ostvarilo se, priče kažu, proročanstvo ovog svetitelja iz Kapadokije.
Kada je Sava Srpski kročio u manastirsku crkvu, sa postolja na kome je stajalo palo je žezlo Svetog Save Osvećenog, koje se nije pomeralo od njegovog upokojenja 532. godine. Sutradan se desilo isto.
„Onda se neko setio amaneta Svetog Save Osvećenog da njegovo žezlo – patericu (pastirsku palicu) predaju arhijereju carskog roda i istog imena kada jednog dana dođe sa Zapada“, piše jerej Jovan Plamenac. Ovo žezlo, kao i dve ikone za koje su svi Srbi čuli, Mlekopitateljnica i Trojeručica, koje je prvi srpski arhiepiskop takođe dobio od monaha ovog manastira, danas se nalaze na Svetoj Gori.
Crkve i zadužbine koje je podizao u Svetoj zemlji, Sveti Sava je ostavljao kao metoh upravo lavri Svetog Save Osvećenog, kojim su 130 godina upravljali srpski monasi i kod koga se i danas nalazi jedna kula Nemanjića.
Relikvije
Srebrno žezlo koje je Sveti Sava dobio u Jerusalimu je bilo u manastiru Mileševa, da bi, zbog sigurnosti, sredinom 16. veka preneto u riznicu manastira Svete Trojice kod Pljevalja, a potom vraćeno u Mileševu. To je jedini sačuvani lični predmet Svetog Save.
Vernici često znaju da kažu da ono što je iz Mileševe odneto u ovu svetinju mora biti i vraćeno. Tako su, prema istorijskim izvorima, iz priprate manastira odnete mošti Svetog Save – Turci su ih odneli i spalili na Vračaru.
Leva ruka svetitelja, jedna od najvećih relikvija Srpske pravoslavne crkve, spasena je i vraćena u Mileševu, a prošle godine preneta je iz starog drvenog kivota u novi. Ruka se čuva u oltaru manastira i iznosi na poklonjenje vernicima.
Mnogi od njih svedoče da su molitvama nad rukom Svetog Save bili isceljeni, a ponajviše bračni parovi koji dugo nisu mogli da dobiju potomstvo.
Svetosavska književnost i umetnost
Sveti Sava je ušao u narodnu tradiciju, kroz književnost, narodne pesme ali zavet, koji je iza sebe ostavio. Bio je prvi, koji je utvrdio kult ličnosti, kada je kao svetogorac preneo mošti svoga oca, monaha Simeona (Stefana Nemanje) u Srbiju.
Najlepše, najvažnije i glavno književno delo Svetog Save je „Žitije Svetog Simeona“. U njemu je Sava opisao život oca Stefana Nemanje koji se odriče prestola i odlazi u manastir.
Legende o Svetom Savi važan su deo srpske narodne tradicije i folklora. Sveti Sava se u ovim pričama javlja kao mudrac i učitelj koji svoja znanja i mudrosti prenosi na naredna pokoljenja. Legende o Svetom Savi pune su važnih poruka koje uče ponašanju u skladu sa vrlinom.
