Naš gost u novoj, 80. emisiji podkasta Kompas bio je istoričar Nebojša Damjanović, dugogodišnji kustos i savetnik Istorijskog muzeja Srbije. Nebojša je javnosti poznat kao istoričar koji neretko govori o događajima koji su obeležili 20. vek naše istorije, međutim, tema naše današnje emisije bio je period vladavine svetorodne dinastije Nemanjića.
Taj period srpske istorije u vreme komunizma je bio totalno izopšten iz obrazovnog sistema, jer je i sam cilj ove vladavine bio da se satre sve što je srpsko, pre svega nacionalni identitet i prava istorija, te da se na taj način ostave trajne posledice na kulturu sećanja našeg naroda.
U tome se donekle i uspelo, međutim, pojedinci među mlađim generacijama ukazuju na to da se iskra poštovanja i kultura sećanja prema svojim slavnim precima probudila među srpskim narodom i da narod sv. Save ponovo korača na njegovom putu, uskom i trnovitom, ali ipak jedinom ispravnom.
Dinastija Nemanjića je najznačajnija srpska srednjovekovna vladarska loza
Dinastija Nemanjića je najznačajnija i najdugovečnija srpska srednjovekovna vladarska loza, koja je Srbijom vladala od 1166. do 1371. godine. Osnivač dinastije bio je Stefan Nemanja, koji je na vlast došao zbacivši svog brata Tihomira i uspešno konsolidovao srpske zemlje pod svojom vlašću.
Tokom njegove vladavine i vladavine njegovih naslednika, Srbija je doživela teritorijalno širenje, jačanje državnosti i ekonomski napredak, kao i snažan kulturni i duhovni razvoj.
„Nemanjino vreme svedoči, da ne kažem i mnogi drugi manastiri, Đurđevi Stupovi u Rasu, pa u Toplici, samo hramove da pominjemo. Velika epoha, ratnička epoha i najsažetije rečeno, istovremeno Nemanja, ne slučajno, sa svojim sinovima zasniva zauvek do danas taj pravoslavni pravac“, sa velikim žarom je ovo istakao gospodin Nebojša Damjanović u našoj emisiji.
Ove zadužbine su, zajedno sa Studenicom i Hilandarom, temelji srpske duhovnosti, kulture i umetnosti iz doba Nemanjića, i predstavljaju važna mesta za istoriju i identitet srpskog naroda.
Stefan Nemanja je ostvario ujedinjenje gotovo svih srpskih oblasti u jednu jedinstvenu državu, uključujući Rašku, Duklju, Travuniju, Humsku zemlju i Neretvansku krajinu.
Sukob među braćom Stefanom i Vukanom
Pre svoje smrti, Nemanja se zamonašio i dobio ime Simeon, a njega je nasledio srednji sin Stefan, iako je Vukan kao stariji imao pravo na primogenituru. Među braćom je zbog ovoga izbio strašan sukob koji je ostavio dalekosežne posledice po srpski narod, međutim, po povratku sa Hilandara, najveći među nama Srbima, sv. Sava, uspeo je da pomiri svoju braću nad moštima svoga oca i spreči dalji sukob.
Braća su napravila kompromis, a Stefan je i dalje ostao na prestolu ujedinjene srpske države.
Stefan Nemanjić, poznat kao Stefan Prvovenčani, krunisan je za kralja Srbije najverovatnije u drugoj polovini 1217. godine u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu, mestu koje je imalo veliki simbolički značaj jer je tu njegov otac, veliki župan Stefan Nemanja, pre toga abdicirao i zamonašio se.
Krunisanje Stefana Prvovenčanog
Krunisanje su izvršili poslanici pape Honorija III koji su doneli kraljevsku krunu iz Rima, a sama kruna bila je u obliku venca, što je simbolizovalo kraljevsku vlast i međunarodno priznanje srpske države.
Zapadni izvori navode da je krunisanje obavio papin izaslanik, dok domaći srpski izvori kažu da je krunisanje izvršio arhiepiskop Sava Prvi, što je verovatno bilo u kontekstu kasnijeg crkvenog osamostaljenja Srbije i osnivanja srpske arhiepiskopije u Žiči.
Nakon krunisanja, Stefan Nemanjić je dobio nadimak Prvovenčani jer je bio prvi među Nemanjićima koji je zvanično krunisan za kralja, čime je Srbija postala međunarodno priznata kraljevina. Takođe, naredio je da svi budući srpski kraljevi budu krunisani u manastiru Žiča, koji je postao sedište nove srpske arhiepiskopije.
„Prvovenčani, prvi je, opšte srpski kralj koji je uživao i Rašku i Zetu i Zahumlje, Trebinje. Bosna se rano odvojila. Bosna, koja je deo najstarije Srbije, imamo iz grčkih izvora, vizantijskih, „Reka Drina odvaja Bosnu, od ostale Srbije“, znači, potpuno je deo Srbije. Ali je Bosna srednjovekovna pošla svojim putem.
Ona je pošla sa tim srpskim korenima, širila se, međutim, postala je što bi rekli poseban entitet. U kom smislu? Ne samo što je država za sebe, što ima svoju dinastiju Kotromaniće, iako će oni od Tvrtka na ovamo nositi titulu srpskih kraljeva. Nisu oni prekinuli nit tu nikada, međutim, jesu država za sebe, dinastija i što je još najvažnije, Bosna ima Crkvu svoju, Bosansku Crkvu, koja nije pravoslavna, nije katolička, nije ni bogumilska, istakao je Damjanović.
Srbija nakon Stefana Prvovenčanog
Nakon kralja Stefana Provovenčanog bitno je istaći tri srpska vladara. Stefan Radoslav je vladao Srbijom od 1227. do 1234. godine, pod uticajem Epira i zbog nezadovoljstva vlastele izgubio presto. Njegov brat Stefan Vladislav vladao je od 1234. do 1243, održavajući mir i imajući veze sa Bugarskom. Na kraju, Stefan Uroš I (1243–1276) je ojačao državu, proširio teritoriju i unapredio trgovinu, postavivši temelje stabilnosti i razvoja Srbije u XIII veku.
U vreme Stefana Uroša I, Srbija je najviše ekonomski prosperirala u svojoj istoriji jer su za vreme njegove vladavine otvarani rudnici u kojima su radili saski rudari i kovan je srebrni novac, rekao je Nebojša Damjanović.
Srbija u vreme kralja Milutina i Dragutina
Nakon Stefana Uroša I, na presto dolazi njegov sin Stefan Dragutin (1276–1282), koji je zbog povrede morao da se povuče i prepusti vlast svom bratu Milutinu. Međutim, Dragutin je zadržao severne oblasti i vladao kao kralj Srema, održavajući važne saveze sa susedima.
Stefan Milutin (1282–1321) je tokom duge vladavine proširio teritoriju Srbije, jačao državu i podigao brojne crkvene zadužbine. On je učvrstio vlast i unapređivao unutrašnju organizaciju, postavljajući temelje za dalji razvoj države.
Njegov sin, Stefan Uroš III, poznat kao Stefan Dečanski (1321–1331), nasledio je presto u burnim vremenima. Uspeo je da odbrani zemlju od spoljnih neprijatelja, najznačajnije pobedom nad Bugarima u bici kod Velbužda 1330. godine. Podigao je manastir Visoki Dečani, jedan od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih spomenika.
Stefan Dečanski je najnesrećniji vladar naše istorije
„Stefan Dečanski, najnesrećniji vladar naše istorije, pazite, otac ga je oslepeo, po naredbi sina je svakako udavljen. Jedan isti čovek. To je doživeo od oca, najgore, najgore najgore od sina. Mislim da nemamo tragičnije ličnosti od Stefana Dečanskog. Upamćen je naravno po Visokim Dečanima, bez sumnje, to je jedan od naših najznačajnijih, uz Milutinovu Gračanicu, uz Studenicu, uz Žiču, uz Moraču, uz Mileševu.“ istakao je naš gost.
Zlatno doba srpske srednjovekovne države
Posle njegove smrti, vlast preuzima njegov sin, car Stefan Dušan Silni (1331–1355), koji je proširio srpsku državu do najvećih granica, osvajajući vizantijske teritorije na jugu. Prvobitno se istakao u bici kod Velbužda 1330. godine, a nakon toga 1346. godine, proglasio se carem Srba, Grka, Bugara i Arbanasa i obnovio srpsku crkvu kao patrijaršiju, što je označilo zlatno doba srpske srednjovekovne države.
Zar je nevažno biti srpski kralj?
„Dušanovo doba, koje traje oko četvrt veka, oni koji baš ne vole mnogo naš narod i našu istoriju, oni vole da svedu Dušanovu vladavinu samo na carski period, a to je znači zadnjih desetak, ‘ajde, devet godina. Ima to i po štampi se može naći, razni, moram reći zlobnici, kažu: (ti na koje mislim to stvarno jesu i mogao bi to da argumentišem) „E, vaš car, car koji je vladao devet godina.
Znate, ali prvo, Dušan nije vladao samo devet godina. Makar smo ga imali. Makar smo ga imali. A drugo, on je vladao četvrt veka, zar ne? To je tako otprilike, oko četvrt veka. On je bio kralj, zar je nevažno biti srpski kralj? I to nakon one pobede kod Velbužda, gde je Srbija postala dominator Balkana, najjača država na Balkanu.“
Ako vas interesuje još koliko kao narod zaista znamo o svetorodnoj dinastiji Nemanjića, zašto se Stefan Nemanja okrenuo istoku a ne zapadu, koje su važne manastire i crkve izgradili naši vladari, zašto je Stefan Dečanski najtragičniji vladar u našoj istoriji, koje teritorije je obuhvatala Srbija u vreme cara Dušana Silnog i kako je došlo do raspada vladarske dinastije Nemanjića, pogledajte emisiju sa našim cenjenim istoričarom, Nebojšom Damjanovićem. Mi se ovoga puta još jednom zahvaljujemo gospodinu Nebojši na izdvojenom vremenu.
