Miloje Vasić (1869–1956) bio je ključna ličnost u razvoju arheologije u Srbiji. Njegovo najistaknutije delo predstavlja istraživanje praistorijskog naselja Vinča, koje je postavilo temelje za razvoj arheološke nauke u Srbiji.
Rani život i obrazovanje
Rođen je 3. septembra 1869. godine u Velikom Gradištu. Nakon završene gimnazije u Beogradu, studirao je na Filozofskom fakultetu Velike škole. Nastavio je obrazovanje u Nemačkoj, gde je studirao filologiju, istoriju umetnosti i klasičnu arheologiju.
Doktorirao je 1899. godine na Univerzitetu u Minhenu temom „Die Fackel in Kultus und Kunst der Griechen“ („Plamen u grčkom kultu i umetnosti“) pod mentorstvom prof. Adolfa Furtvenglera, jednog od najpoznatijih poznavaoca klasične umetnosti tog vremena.
Karijera i doprinos arheologiji
Po povratku u Srbiju 1901. godine, Vasić je postao predavač na Velikoj školi u Beogradu, a 1903. godine izabran je za docenta. Nakon transformacije Velike škole u Univerzitet 1905. godine, postao je stalni profesor.
Godine 1906. preuzeo je upravništvo Narodnog muzeja u Beogradu, čime je omogućena bliska saradnja između muzeja i univerziteta. Tokom Prvog svetskog rata bio je u izgnanstvu, a nakon rata dao je ostavku na mesto direktora muzeja zbog nedostatka sredstava za njegovu obnovu.
Godine 1920. postao je vanredni profesor, a 1922. godine redovni profesor na Univerzitetu u Beogradu. Penzionisan je 1939. godine, ali je nastavio da predaje honorarno do 1941. godine. Nakon rata, 1947. godine, ponovo se aktiviro kao profesor do konačne penzije 1955. godine.
Vinča: Otvoreni prozor u prošlost
Vinča-Belo Brdo, praistorijsko naselje na levoj obali Dunava, jedan je od najvažnijih arheoloških lokaliteta u Evropi. Vasić je započeo istraživanje ovog lokaliteta 1905. godine, a tokom narednih godina sproveo je četiri serije iskopavanja.
Njegova otkrića uključuju dokaze o najranijoj upotrebi bakra, razvijenoj keramici, skulpturi i urbanom životu. Na osnovu ovih nalaza, Vasić je postavio tezu da podunavska kultura potiče iz Sredozemlja i Prednje Azije, a ne iz nordiskih zemalja, što je predstavljalo značajan iskorak u arheološkoj misli tog vremena.
Naučni rad i publikacije
Vasić je autor više od 210 naučnih i stručnih radova, koji su objavljivani na srpskom, nemačkom, francuskom i engleskom jeziku. Njegova dela obuhvataju različite periode i regione, od praistorije do srednjeg veka. Neka od najznačajnijih dela uključuju:
Preistorijska Vinča I–IV (1932–1936)
Žiča i Lazarica (1928)
Jonska kolonija Vinča (1948)
Arhitektura i skulptura u Dalmaciji od početka IX do početka XV veka (1922)
Njegova istraživanja objavljivana su u prestižnim časopisima kao što su Archiv für Anthropologie, Prähistorische Zeitschrift, Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Instituts i The Annual of the British School at Athens.
Članstvo u SANU i priznanja
Vasić je postao dopisni član Srpske akademije nauka 1948. godine, a redovni član 1952. godine. Za svoj naučni rad i doprinos arheologiji, odlikovan je Ordenom Svetog Save IV stepena 1904. godine i III stepena 1924. godine.
Ličnost i nasleđe
Miloje Vasić bio je čovek široke kulture, enciklopedijskog znanja i snažnog nacionalnog osećanja. Njegov rad je postavio temelje moderne srpske arheologije, a njegova istraživanja i danas služe kao osnova za dalje studije praistorije Balkana.
Njegovo nasleđe živi naučne radove, muzeje i obrazovne institucije koje nose njegovo ime.
