Na današnji dan 1395. godine poginuo je Marko Kraljević, najstariji sin i naslednik kralja Vukašina i najpopularnija ličnost srpskih narodnih pesama. Kraljević Marko je najpoznatiji srpski epski junak, pominje se u predanjima svih južnoslovenskih naroda, međutim, da li je bio i stvarna istorijska ličnost?
Istraživanja su dokazala da je bio pravi srednjovekovni vitez i vladar. Tako je Marko sebe doživljavao, a tako su ga doživljavali i njegovi savremenici. Još za života je stekao poštovanje širom naših prostora, i zato je ubrzo nakon pogibije počeo da prerasta u legendu. U epskom Marku Kraljeviću nalaze se različiti slojevi. Sa jedne strane, on je – poput, na primer, antičkih heroja Herakla ili Ahila – junak velike snage ali i neobuzdane prirode, pa tako ore carske drumove, pije uz ramazan vino, rastjeruje Turke na buljuke i tera cara do duvara… Ali on u našem narodnom predanju ima i osobine pravog srednjovekovnog viteza: „ne sudi ni po babu ni po stričevima, već po pravdi Boga istinoga i knjigama starostavnim” i veruje da mu je bolje „izgubiti glavu nego svoju ogrešiti dušu”.
Upravo ovo su, inače, osnovni principi srednjovekovnog viteštva. Vitezovi su i nastali kao zaštitnici vere, pravde i nejakih, i negovali su ideal siromaštva, po čemu su bili vojnički ekvivalent monasima. Suština viteškog morala zasnivala se na hrišćanskim načelima tog vremena, što su zapravo opšteljudske vrednosti koje i danas simbolizuju viteštvo. Istorijski Marko se rukovodio tim načelima.
Marko Kraljević je naš nacionalni junak, ali su ga prihvatili i okolni narodi kao deo svoje kulture. Pesme o njemu su se još u XIX veku pevale i zabeležene su na širokom prostoru od južnih Alpa do Crnog mora. To nije prisvajanje, već pre priznanje nekoj kulturi da može uspešno da uspostavlja veze sa drugim sredinama i da se u pozitivnom smislu nametne kao nosilac opštih vrednosti.
Danas je u nauci neosporno da istorijski Marko Kraljević, kao i njegova porodica Mrnjavčevića, pripadaju srpskoj kulturnoj i državnoj tradiciji, ali je, sa druge strane, epski Marko junak svih Južnih Slovena, na način kako su oni u prošlosti vekovima doživljavali svoju bliskost i zajednički identitet. Njegov lik je izrastao u najveći ep naših prostora i čuva sećanje na jedno herojsko doba, kada je ovdašnje društvo ostvarilo vrhunske domete i najveća kulturna i civilizacijska dostignuća Južnih Slovena. Marko Kraljević zapravo simbolizuje jedinstvo ovdašnjih naroda na srednjovekovni način, kada smo mogli samostalnije da se povezujemo.
Pred bitku na Rovinama u kojoj je poginuo, Marko je rekao: „Ja molim Gospoda da bude hrišćanima pomoćnik, a ja neka budem prvi među mrtvima u ovom ratu!” Ova poruka nam otkriva čoveka koji se i u kritičnim trenucima trudio da poštuje principe viteštva i ostane odan svom narodu. Naši preci, osim manastira i drugih spomenika koji danas predstavljaju najveće domete svetske kulturne baštine, i u drugim sferama života izgradili uređeno i civilizovano društvo. Epski lik Marka Kraljevića upravo to pokušava da nam poruči, da nas ohrabri i ulije nam samopouzdanje da i danas budemo uspešni i zadovoljni kao što su to oni nekada bili.
