Manastirska crkva u Srpskom Kovinu je najstariji sačuvani srpski spomenik u Mađarskoj. Nalazi se na Čepelskoj adi, oko 40 kilometara južno od Budimpešte.
Osnivanje Srpskog Kovina i dolazak srpskih izbeglica
Osnivanje grada koji se isprva zvao Gornji Kovin, a potom Srpski Kovin (mađ. Ráckeve), vezuje se za povelju kralja Vladislava I iz 1440. godine i u svom nazivu čuva uspomenu na naseljavanje Srba poreklom iz Kovina, sa srednjeg toka Dunava u južnom Banatu.
Deceniju ranije Turci su zauzeli Smederevo (1439) i počeli da pustoše naselja sa druge strane Dunava, pa su brojni Srbi iz banatskog Kovina i okolnih naselja bili prinuđeni da napuste svoja ognjišta i spas potraže na Čepelskoj adi u Ugarskoj.
Kraljevski posed blizu starog Budima
Razvojem trgovine i prometnim pristaništem, Srpski Kovin je ostvarivao značajne prihode kao kraljevski posed u blizini prestonog Budima, čemu su doprinosili brojni trgovci i zanatlije balkanskog porekla.
Njihov broj se postepeno smanjuje od 1541. godine kada su Turci zauzeli Srpski Kovin, a jedan deo stanovništva izbegao u gradove Komoran i Đur na gornjem toku Dunava.
Predanje o nastanku manastira i kraljici Jeleni
Po predanju, manastir na Čepelskoj adi je u prvoj polovini XII veka podigla kraljica Jelena, supruga mađarskog kralja Bele II Slepog i ćerka raškog župana Uroša I.
Prema drugoj pretpostavci, pravoslavna crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice sagrađena je krajem XIII ili početkom XIV veka, dok je 1487. godine za vreme kralja Matije Hunjadija obnovljena, da bi 1517. bila proširena sa dva sporedna paraklisa: jedan sa istočne strane, posvećen Svetom Jovanu Preteči, i drugi sa zapadne strane, posvećen Svetom Kuzmi i Damjanu.
Obnova i izgradnja zvonika
Istovremeno sa paraklisima, pored crkve je sagrađen i prizemni deo zvonika koji je 1758. godine dobio dve etaže sa novom kapom. Manastir u Srpskom Kovinu je odlukom carice Marije Terezije ukinut 1777. godine, a monasi su se tada preselili u manastir Grabovac.
Unutrašnja dekoracija i freske
Dekoraciju unutrašnjosti manastirske crkve i paraklisa odlikuje spoj baroknih i poznovizantijskih elemenata.
Karakteristika zidnog slikarstva i tematskog rasporeda fresaka ogleda se u tome da su prilagođeni zapadnjačkom ambijentu gotičke arhitekture, što crkvu u Srpskom Kovinu čini jedinstvenom i u širim evropskim okvirima.
Iako su na nekoliko mesta prepoznatljivi tragovi jednog ranijeg živopisa sa početka XVI veka, celokupan živopis hrama i dva paraklisa potiče iz XVIII veka i delo je radionice Teodora Simeonova Gruntovića, poreklom sa juga Balkana.
Barokni mobilijar i čudotvorna ikona
Rezbaren, oslikan i pozlaćen mobilijar u baroknom stilu rađen je skoro u isto vreme kada su oslikani zidovi, dok je na severnoj strani naosa postavljen Bogorodičin tron, u sredini sa čudotvornom ikonom Bogorodice iz XVII veka.
Liturgijski predmeti manastirske riznice u Srpskom Kovinu iz XVIII i XIX veka predstavljaju najdragocenije crkveno blago ovog manastira.
Povratak manastirskog statusa
Manastir Srpski Kovin od 2003. godine opet ima status manastira i pored manastira Grabovca predstavlja jedan od dva manastira Budimske eparhije i najznačajnija je srpska pravoslavna svetinja u Mađarskoj.
