Kada je Sveti Sava, osnivač Srpske Crkve i državnosti, hodio stazama Svete zemlje, ostavio je neizbrisiv trag u istoriji našeg naroda. Danas, skoro osam vekova kasnije, Njegova Svetost Patrijarh srpski Porfirije korača istim tim stazama, ne samo kao hodočasnik, već kao duhovni vođa koji našu Crkvu i narod vraća na izvorište hrišćanstva – u Jerusalim.
Događaj koji je 2. aprila 2025. godine odjeknuo svetom pravoslavlja – sveta Liturgija koju je patrijarh Porfirije služio zajedno sa Njegovim Blaženstvom Patrijarhom jerusalimskim Teofilom na Golgoti, u crkvi Vaskrsenja Gospodnjeg – nije samo istorijski trenutak. To je trenutak koji nas podseća da, iako nismo veliki po broju, mi Srbi smo značajni po duhu i veri. Patrijarh Porfirije postao je prvi predstojatelj jedne Pravoslavne Crkve, mimo domaćina – Patrijarha jerusalimskog, koji je služio Svetom Grobu.
Takođe, Njegova svetost Patrijarh Porfirije odlikovan je najvišim priznanjem Jerusalimske patrijaršije – Ordenom Velikog krsta, privilegijom koju mali broj ljudi ima.
Prva zvanična poseta
Ako izuzmemo odlazak u Rusiju (sastao se sa patrijarkom Kirilom), gde je patrijarh Porfirije boravio zbog sahrane blaženopočivšeg episkopa Antonija, i odlaska u novopriznatu Ohridsku arhiepiskopiju, gde je priroda novonastale situacije tako nešto zahtevala, ovaj odlazak u Jerusalim možemo posmatrati kao prvu zvaničnu posetu našeg patrijarha drugoj Pomesnoj crkvi.
I nije slučajno što je patrijarh Porfirije otišao baš tamo gde je sve počelo. Jerusalimska patrijaršija predstavlja jednu od pet Pomjesnih crkava koje čine drevnu Pentarhiju (pored nje tu su još Rim, Carigrad, Aleksandrija i Antiohija), a ne bi bilo pretenciozno reći da je Jerusalim „Majka crkva“. Ovo je značajno u vremenu kada Carigrad pokušava nametnuti narativ da njima pripada to pravo u Pravoslavnom svetu.
Takvo ponašanje carigradskog patrijarha, koje je više maćehinsko nego majčinsko, dovelo je do tektonskih poremećaja u čitavom Pravoslavlju. I patrijarh Porfirije svojom posetom šalje upravo poruku: „Jerusalim je svima majka“.
Makedonsko pitanje
Gospod je tako uredio stvari da će se trvljenja u pravoslavnom svetu preliti i kod nas, te da će nam po Božijoj promisli pripasti velika uloga. Tako je makedonsko pitanje, možda za srpski narod bolno, postalo pitanje gde je Srpska crkva stala u odbranu kanonskog poretka pravoslavlja.
Ohrabren u svojim stavovima na ukrajinskom pitanju, patrijarh carigradski Vartolomej, odlučio je da slično postupi u makedonskom pitanju. Ne poštujući kanonski poredak i pravo Srpske crkve da pitanje u Severnoj Makedoniji jedino ona može da rešava sa tadašnjim raskolnicima, patrijarh Vartolomej ponovo je posegnuo za argumentom da je on predstavnik „majke crkve“ i da mu pripada pravo da ovo pitanje on rešava.
Tako se pojavila bojazan da u teritoriju koja po jurisdikciji pripada Srpskoj crkvi, uđe Carigrad i prizna tadašnje raskolnike, a u tom bi položaj srpskih svetinja, srpske kulturne baštine i duhovnog nasleđa bio višestruko teži.
Rešavanjem ovog pitanja na način kako je rešeno – tako što je Srpska crkva dala autokefalnost Ohridskoj arhiepiskopiji, stvari su vraćene u kanonski poredak. Kako? Tako što autokefalnost može da daje isključivo „majka crkva“, odnosno autokefalnost se može tražiti samo od one crkve od koje se neko odvaja. Tako su i Makedonci priznali Srpskoj crkvi pravo majke crkve, što u budućnosti može mnogo da znači. A korisnost takvih odnosa se vidi već danas, kada klir Srpske pravoslavne crkve po prvi put nakon više od pola veka može da služi u svetinjama koje su podigli srpski vladari.
No, ovo pitanje značajno je u širem kontekstu za čitavo Pravoslavlje – kako je rečeno, stvari su vraćene u kanonski poredak. Tome u prilog govori činjenica da je gest Srpske crkve pohvaljen od strane Ruske crkve, a osuđen od strane patrijarha Vartolomeja.
Doprinos Pravoslavlju
U svetlu najavljene Pashalne unije između Rima i Carigrada (opširnije OVDE), ovo je višestruko značajno. U tome je veoma značajna uloga patrijarha Porfirija koji se pokazao kao vešt diplomata, a pre svega istinski pravoslavac koji stoji na braniku božanskog poretka crkve.
Najavljena Pashalna unija, kako je to sjajno opisao mitropolit zvorničko-tuzlanski Fotije, predstavlja ozbiljnu opasnost da se veliko pitanje hrišćanstva rešava „preko koljena“. Tačnije, da se jedinstvo crkava reši na mala vrata, bez šireg konsenzusa i dubljeg rešavanja svih nedoumica i spornih pitanja. I to na način da se većina Pomesnih crkava (od kojih su mnoge u veoma lošem položaju, među kojima je i Carigrad) maltene budu dovedene pred svršen čin – ili ste deo unije ili ćete biti proglašeni za otpadnike.
Takav vid nasilnog rešavanja viševekovnog pitanja definitivno bi bio poražavajući za Pravoslavlje, a jedini pobednik bio Rim.
I da uvažimo činjenicu lošeg položaja i izazova sa kojima se susreću brojne Pomesne crkve, to ne znači da treba ići linijom manjeg otpora i upravo tu Srpska crkva igra veoma značajnu ulogu.
Predvodnik odbrane Pravoslavlja
Na raskršću Istoka i Zapada, kao malobrojna, ali po Božijem blagoslovu velika, Srpska crkva postala je svojevrsni predvodnik odbrane Pravoslavlja. A čast koju je doživeo patrijarh Porfirije u Jerusalimu pokazuje da tu ulogu prepoznaju i druge pomesne crkve.
Svaki srpski prvojerarh za svog života dobije važno mesto u istoriju i svoju ulogu u životu Crkve. Pretežno su to unutrašnja pitanja i našeg opstanka, a rijetkima pripadne i mnogo šira, samim tim i kompleksnija uloga.
Pravoslavni svet nalazi se u teškom stanju, jednom od najtežih u nekoliko poslednjih decenija, pa i vekova. Sve je eskaliralo nakon „ukrajinskog pitanja“, zbog čega su narušeni odnosi među brojnim crkvama. A nejedinstveni smo slabi.
Zato je misija patrijarha Porfirija, koji predstavlja čitavu Srpsku crkvu, svetosavska i vaseljenska. Pokazuje da je dostojan trona na kojem sedi. Dok ga mnogi optužuju za indferentnost po mnogim pitanjima, on hrabro nosi krst koji mu je pripao.
Sveti Sava je u svoje vreme u Jerusalimu osnovao bolnice za sirijske hodočasnike i obezbedio mesto za srpske monahe u tamošnjim manastirima. Danas, patrijarh Porfirije nastavlja tu misiju, ne samo kao čuvar tradicije, već i kao vizionar koji našu crkvu pozicionira kao most između Istoka i Zapada, između prošlosti i budućnosti. Njegova misija nadilazi granice našeg naroda – ona je misija celog pravoslavlja.
Vreme će pokazati koliko su velika dela našeg patrijarha, ali ono što je sigurno jeste da je on na pravom putu – putu Svetog Save, putu istine i vere. A mi, kao narod, možemo samo da budemo ponosni što imamo takvog duhovnog oca u vremenima kada je vera na ispitu, a pravoslavlje na novom raspeću.
