Hamas, ili prema svom punom nazivu, „Islamski pokret otpora“ je palestinska političko-nacionalna organizacija sa vojnim krilom konzervativne islamske prirode i orijentacije. Njegova primarna deklarativna svrha je da se bori protiv izraelske okupacije Palestinske teritorije podržavanjem svekolikog otpora protiv cionističko-izraelske države i boreći se u isto vreme za stvaranje nezavisne arapsko-palestinske države. Hamas je zvanično osnovan 10. decembra 1987. godine, sa gradom Gaza kao svojim sedištu u Pojasu Gaze.
Šta je Gaza? Gaza se može definisati ili kao pojas zemlje pod palestinskom kontrolom u sendviču između Izraela i Egipta ili se termin može koristiti za označavanje istoimenog grada unutar takozvanog „pojasa“ (strip). Grad Gaza je najveće urbano naselje na spornoj Palestinskoj teritoriji koji se nalazi duž obale Sredozemnog mora u Pojasu Gaze.
Inače, sama arapska reč hamas (hamās) znači „hrabrost“, „revnost“ ili/i „snaga“. Politička ideologija organizacije je višestruka: islamizam, anticionizam, islamski fundamentalizam, islamski nacionalizam, ali pre svega palestinski patriotizam. Važno je naglasiti da je religija Hamasa kao organizacije (kao i svih muslimanskih Palestinaca) sunitski islam, a ne šiitski islam, i da stoga ova organizacija ne uživa direktnu podršku šiitskog Irana (kao što to čini, npr., šiitski Hezbolah u Južnom Libanu).
Iako je Hamas osnovan u Egiptu, organizacija je fokusirana na palestinski nacionalizam i otpor Izraelu kao okupatorskoj sili kao i na stvaranje nezavisne palestinske nacionalne države. Međutim, navedena zvanična svrha Hamasa nije samo da oslobodi Palestinu, već i da uništi cionističku državu Izrael i zameni je nezavisnom islamskom državom Palestinom. Zajedno sa realizacijom svojih političkih zadataka, Hamas održava važnu mrežu različitih i korisnih socijalnih usluga za Palestince koji žive na Okupiranim teritorijama, i na taj način nastoji da podrži palestinski narod, dok istovremeno podriva izraelsku vladu i njenu cionističku državu. Ipak, Hamasovo vojno krilo se često bavi nasilnim aktivnostima poput raketnih ili samoubilačkih bombaških napada kako bi ostvarilo svoje političke ciljeve. Organizacija ima dva krila – jedno od njih je vojna frakcija, Brigade Iz ad-Dim al-Kasam, dok se civilna frakcija bavi humanitarno-socijalnim radom i uslugama.
Hamas je kao organizacija prvobitno bio povezan sa nenasilnim Muslimanskim bratstvom, ali je 1988. godine prekinuo svoje veze sa Muslimanskom braćom jer je odlučio da započne oružani otpor i nasilne aktivnosti protiv Izraela u potrazi za nezavisnošću države Palestine. Hamas je privukao i regionalnu i međunarodnu pažnju nakon pobede na opštim parlamentarnim izborima 2006. godine među Palestincima (Autonomna palestinska nacionalna uprava), u isto vreme izborivši većinu u Palestinskom zakonodavnom veću kada je podstakao novi talas islamofobične politike u cionističkom Izraelu. Nakon izborne pobede Hamasa, čiji je ključni politički program bio oslobađanje Palestine od izraelske okupacije, cionistička demonizacija svih etničkih Palestinaca kao omraženih islamo-Arapa je postala podstaknuta novim negativnim propagandnim terminom – „fanatični muslimani“. Od tog vremena pa nadalje, izraelska vlada je kombinovala govor mržnje protiv Palestinaca sa agresivnom politikom protiv istih. Shodno tome, politička situacija na Okupiranim teritorijama (od 1948./1967. godine) se pogoršala, praćena već godinama depresivnom i humanitarno-užasavajućom situacijom u kojoj su živeli Palestinci.
Direktna ideološka, rasna, politička i ljudska demonizacija bliskoistočnih muslimansko-arapskih Palestinaca od strane cionističkih izraelskih vlasti neposredno nakon proglašenja nezavisnosti Izraela 14. maja 1948. godine trajala je do 1982. godine kada su Palestinci prikazivani kao lokalni antisemitski nacisti bez obzira na samu činjenicu da je upravo nova izraelska vlada usvojila antisemitsku politiku 1948. godine pod kojom su semitski Palestinci etnički očišćeni i delom fizički istrebljeni od cionista u Izraelu u cilju stvaranja velike i etnički čiste cionističko-jevrejske nacionalne države Izrael „od reke do reke“ (tj. od reke Eufrata do reke Nila) kako je to ustanovljeno još na Prvom cionističkom kongresu održanom u Bazelu 1897. godine i vizuelno ovekovečeno na cionističko-izraelskoj zastavi (dve plave trake, po jedna iznad i ispod Davidove zvezde, simbolizuju reke Eufrat i Nil, tj. geografski prostor velike izraelske i etnički čiste države). Prisvajanje arapskih naziva mesta u Palestini je, na primer, deo cionističke strategije za brisanje svih tragova nejevrejske istorije regiona (npr.: palestinski Fuleh/jevrejska Afula; palestinska arapska Maša i Sajara/izraelski Kfar Tavor i Ilanija, itd.).
U novijoj istoriji cionističko-palestinskih odnosa bilo je više izraza islamofobije. Na primer, slučaj iz kasnih 1980.-ih, kada je oko 40 arapskih palestinskih radnika (iz zajednice od 150.000) učestvovalo u ubistvu svojih jevrejskih poslodavaca i slučajnih prolaznika. Reakcija izraelskih Jevreja, nekih akademika, političara i novinara bila je da odmah povežu slučaj sa islamskom kulturom i religijom, ali bez ikakvog osvrta na vojnu okupaciju ropskog tržišta rada koju su na terenu uspostavili izraelsko-cionistički gospodari. Sledeći izliv cionističke islamofobije u Izraelu bio je tokom Druge palestinske intifade u oktobru 2000. godine, kada je izraelskom političkom establišmentu i medijima bilo mnogo lakše da demonizuju pred svetom i islam i muslimanske Palestince, jer je Druga intifada, u stvari, bila militarizovani ustanak uglavnom nekih islamskih grupa, uključujući upotrebu bombaša samoubica. Treća tendencija islamofobije počela je nakon opštih izbora za Palestinske autonomne vlasti 2006. godine kada je Hamas pobedio na izborima za političke strukture palestinskog upravnog predstavništva a nakon čega je korišćen manje-više isti ili veoma sličan obrazac antiislamizma i antipalestinskog stava kao u prethodna dva slučaja. Međutim, nakon 7. oktobra 2023. godine, kada je počeo rat između Izraela i Hamasa, cionistička retorika o islamu i Palestincima stavljena je u okvir gledišta da je apsolutno sve muslimansko i/ili palestinsko u direktnoj vezi sa terorizmom, nasiljem, antisemitizmom i nehumanošću. Štaviše, ponovo se primenjuje doskorašnja retorika nacifikacije svega što je palestinsko i islamsko. Ipak, generalno gledajući, demonizacija islama i Palestinaca je uobičajena praksa u Izraelu sve dok su Hamas i njegova klonirana organizacija Islamski džihad angažovani u vojnim gerilskim aktivnostima, koje izraelski cionisti vide kao terorističke. Ovako oštra, ekstremistička retorika, zapravo, ima za krajnji cilj da izbriše veoma bogatu istoriju Palestinaca i istorijsko nasleđe islamske kulture na teritoriji Palestine pod političkim kišobranom borbe protiv Hamasa kao „terorističke“ organizacije.
Obično, izraelski cionisti stvaraju sliku Hamasa kao terorističke organizacije koju čini grupa varvarskih i ludih verskih (islamskih) fanatika. Međutim, u stvarnosti, Hamas, kao i druge regionalne organizacije i pokreti u okviru političkog islama, odražava reakciju lokalnih arapskih Palestinaca na okrutne realnosti okupacije od strane cionističkih izraelskih državnih vlasti (uz direktnu i otvorenu pomoć SAD i prećutno odobravanje EU), kao i odgovor na neefikasna politička rešenja Palestinskog pitanja koja je osmislio sekularni segment administrativnog palestinskog nacionalnog tela (Fatah/PLO).
Uopšteno govoreći, postalo je krajnje čudno da vlasti Izraela, SAD i EU nisu bile pripremljene za izbornu pobedu Hamasa 2006. godine i da su stoga bile iznenađene rezultatima izbora. Drugo iznenađenje bila je demokratska karakteristika pobede na tim izborima, jer su svi cionistički izvori širili propagandu da radikalno-fanatični islamisti ne mogu biti ni demokratski nastrojeni niti popularni, što je značilo da nisu mogli da pobede na izborima bilo kakvim demokratskim putem. To je u osnovi bio rezultat nesporazuma i lažnih predviđanja izraelskih stručnjaka za Palestinsko pitanje, posebno u vezi sa uticajem političkog islama i njegovih snaga, dugo vremena, čak i pre Islamske revolucije u Iranu 1979. godine. Izraelska vlada je 1976. godine dozvolila opštinske izbore na okupiranim teritorijama Zapadne obale i Pojasa Gaze pošto je vlada imala pogrešno mišljenje da će stari palestinski političari projordanskog stanovišta biti izabrani na Zapadnoj obali, a palestinski proegipatski političari u Pojasu Gaze, ali je palestinski narod tada glasao potpunom većinom za Arafatov PLO. To, međutim, nije bilo iznenađujuće osim za izraelske vlasti, pošto je širenje popularnosti PLO bilo paralelno sa naporima Izraela da eliminiše sekularne palestinske pokrete u izbegličkim kampovima i na Okupiranim teritorijama.
Mora se jasno istaći da je Hamas postao ozbiljna politička snaga u velikoj meri zahvaljujući izraelskoj politici podrške funkcionisanju islamskog obrazovnog sistema u Pojasu Gaze iz samog razloga da bude protivteža uticaju sekularnog pokreta Fatah na Palestince u Gazi. Da se podsetimo, Jaser Arafat je sa još četiri saradnika osnovao Fatah (ili Pokret za nacionalno oslobođenje Palestine) kao organizaciju 1960.-ih godina, ali nezvanično, Fatah je postojao u Kuvajtu još od 1957. godine kao posledica i uticaja krize izazvane palestinskim izbeglicama.
Pitanje palestinskih izbeglica ima svoje istorijske korene iz 1948. godine kada je cionistički Izrael, pod okriljem rata za nezavisnost, sproveo etničko čišćenje semitskih arapskih Palestinaca. Usled podele Palestine 1947. godine na cionističku jevrejsku državu i arapsku palestinsku državu došlo je do masovnog raseljavanja lokalnog palestinskog stanovništva (i do 800.000) izazivajući ogorčenje svih Arapa. Međutim, do danas se broj palestinskih izbeglica procenjuje na oko 4 miliona. Izbegličke krize nastavljene su tokom narednih ratova 1967. godine i 1973. godine i nastavljaju se i danas raseljavanjem Palestinaca od strane cionističkih izraelskih naselja na Zapadnoj obali i, od oktobra 2023. godine, varvarskim uništavanjem Pojasa Gaze od strane izraelske armije (IDF), kada je do sada uništeno 60% stambenih objekata. Međutim, ne borave svi raseljeni Palestinci u izbegličkim kampovima, jer, u stvari, samo nešto više od milion njih živi u kampovima koje vode UN u Pojasu Gaze, Zapadnoj obali, Libanu, Siriji i Jordanu. Treba napomenuti da je Kraljevina Jordan jedina zemlja koja je palestinskim izbeglicama dozvolila da se trajno nastane na njenoj državnoj teritoriji. Prema UNRVA (UNRWA, osnovane 1949. godine za pomoć palestinskim izbeglicama), palestinske izbeglice se zvanično podrazumevaju kao: „…osobe čije je uobičajeno mesto boravka Palestina između juna 1946. i maja 1948. godine, koje su izgubile i svoje domove i sredstva za život u arapsko-izraelskom sukobu 1948. godine“.
Cionističko-izraelska politika naseljeničkog kolonijalizma je za većinu palestinskih patriota u centru sukoba u Palestini još od kasnog 19. veka pa nadalje, jer je kolonijalizam jevrejskih naseljenika pre svega politička projekcija, a ne pojedinačna epizoda. Cionistički naseljenički kolonijalizam je, zapravo, ukorenjen u dugogodišnjoj politici zapadnoevropskog kolonijalizma širom sveta. Cionisti su ignorisali postojanje i prava autohtonih stanovnika Palestine isto kao i zapadnoevropski imperijalni kolonisti u Aziji, Africi, Austraniji ili Amerikama. Oni su pogrešno shvatili veliki deo područja kao „ničiju zemlju“ i stoga se suverenitet nad takvom zemljom mogao steći okupacijom i politikom naseljeničkog kolonijalizma. Shodno tome, sve palestinske nacionalne organizacije i pokreti, od Fataha i PLO-a do današnjeg Hamasa, uključili su borbu protiv cionističkih naseljenika-kolonista kao neophodan deo svojih političkih (antikolonijalnih) programa.
Fatah je, inače, osnovan kao centralna sekularna organizacija palestinskog otpora boreći se za formiranje nezavisne nacionalne države Palestinaca, a koja je ubrzo postala masovni narodni pokret među Palestincima. Fatah nije imao oružanu organizaciju sve do 1964. godine kada je počeo da napada Izrael, preuzimajući vođstvo nad (sekularnom) Palestinskom oslobodilačkom organizacijom (PLO) 1968. godine, tj. nakon Sedmodnevnog (arapsko-izraelskog) rata 1967. godine. PLO je 1964. godine formirao Palestinski nacionalni kongres u Jerusalimu sa svojim prvim vođom, Egipćaninom Ahmedom Šukairijem. U stvari, formiranje PLO je bila ideja Arapske lige, koja se sastala u januaru 1964. godine kako bi razgovarala o načinima da se pomogne Palestincima bez direktnog mešanja država-članica Lige. Glavni politički cilj PLO-a bio je uspostavljanje nezavisne sekularne nacionalne države Palestinaca sa narativom da se ne dozvoli da palestinske izbeglice budu zauvek proterane iz njihovih domova i sa njihove zemlje.
Koristeći, u mnogim slučajevima, nasilne akcije protiv Izraela, Fatah/PLO je proširio svoje aktivnosti na palestinske izbegličke centre u susednim državama poput Libana, koji su korišćeni kao kampovi za obuku za napade na Izrael. Fatah je pretrpeo veliki neuspeh 1970.−1971. godine kada je proteran iz Jordana. Međutim, Fatah je, ipak, zadržao političko vođstvo nad PLO pod rukovodstvom Jasera Arafata. Osamdesetih godina prošlog veka ideologija je omekšana jer se više nije smatralo da Izrael netreba da postoji, već da se prihvati realnost njegove egzistencije uz prihvatanje nezavisnosti sekularne arapske Palestine od strane Izraela. Autonomna Palestinska uprava ima kontrolu nad najvećim delom palestinske teritorije. Palestinskom upravom (u formi administrativnog organa) su do 2006. godine dominirali pripadnici PLO. Bez obzira na to, nakon smrti Jasera Arafata 2004. godine, ono što je ostalo od PLO-a je uključeno u druge palestinske organizacije, pri čemu je najveći deo moći apsorbovao antisekularni islamistički Hamas.
Mora se naglasiti da postoji mnogo stručnjaka za palestinsko pitanje, uključujući i neke izraelske zvaničnike, koji veruju da je Hamas, u stvari, izraelska tvorevina nastala pod direktnim ili indirektnim uticajem (politikom) Izraela. Tačnije, izraelske vlasti su pomogle dobrotvornoj organizaciji Islamsko društvo koju je osnovao islamski imam Ahmed Jasin 1979. godine da postane uticajan politički pokret, od kojeg je 1987. godine nastao Hamas kao organizacija. Ahmed Jasin je osnovao Hamas i postao njegov duhovni vođa sve do svoje smrti (ubistvo u Gazi) 2004. godine. Izraelski zvaničnici su ga kontaktirali sa ponudom da sarađuje i kasnije proširi svoje delovanje jer su verovali da će kroz svoje dobrotvorne i obrazovne aktivnosti, Ahmed Jasin, kao veoma uticajna ličnost, pomoći u stvaranju političke protivteže sekularnom Fatahu kako u Gazi tako i van nje, tj. na Zapadnoj obali. Razlog je bio jednostavan, ali se na kraju ispostavilo pogrešan: Izrael je smatrao da su sekularni pokreti Palestinaca i svih ostalih okolnih Arapa smrtni neprijatelj izraelskoj bezbednosti. Društvo Ahmeda Jasina je prema dogovoru postignutom sa izraelskim vlastima čak otvorilo univerzitet islamske provenijencije 1979. godine, nakon čega je usledilo formiranje nezavisne (od Izraela) mreže škola, klubova i džamija za Palestince.
PLO je, nakon sporazuma iz Osla (postignutog između PLO-a i Izraela 13. septembra 1993. godine), dobila većinu mesta na izborima za Palestinsko zakonodavno veće 1996. godine uglavnom zbog svoje vodeće uloge u sklapanju sporazuma sa Izraelom, ali je ta poslanička mesta i dalje držala čitavu deceniju i zbog ključne uloge u Drugoj intifadi 2000. godine. Ipak, Hamas, kao izdanak Islamskog društva, postao je 1993. godine glavni društveni kritičar i politički neprijatelj Sporazuma iz Osla. Kako je izraelska vlada želela da promeni većinu tačaka sporazuma uz primenu brutalne politike planskog naseljavanja na Zapadnoj obali i Gazi (koristeći oružane snage protiv palestinskih starosedelaca), podigavši betonski zid 1995. godine prema Pojasu Gaze, palestinska nacionalna podrška Hamasu je drastično rasla. Drugim rečima, Hamas su sredinom 1990.-ih godina Palestinci videli kao jedinu istinsku političku organizaciju koja štiti palestinska prava i nacionalne interese protiv represivne politike cionističkog Izraela. Dodatni razlog za sve veću popularnost Hamasa među Palestincima koji žive na Okupiranim teritorijama bila je neuspešna politika drugih palestinskih organizacija koje su imale sekularnu političku agendu u rešavanju palestinskog pitanja u pogledu političkog statusa, državnosti, zapošljavanja, blagostanja i ekonomske bezbednosti. Stoga je većina Palestinaca svoje nade za rešavanje ovih problema pretočila u veru u religiju, koja je nudila politiku podrške, dobročinstva i (islamsku) solidarnost. Kao posledica ovakvog razvoja situacije, Hamas je pobedio sekularni Fatah na izborima za Palestinski zakonodavni savet 2006. godine, a kratak građanski rat koji je usledio je doveo do toga da je Fatah izgubio kontrolu nad Pojasom Gaze dok je zadržao vodeću poziciju na Zapadnoj obali.
Nakon smrti Jasera Arafata (lidera PLO-a) 2004. godine, na političkoj sceni među Palestincima je stvoren politički vakuum, koji je Hamas relativno brzo mogao da popuni, jer Arafatov naslednik Mahmud Abas nije bio tako harizmatična ličnost kao što je bio Arafat i stoga nije uživao dovoljno poštovanja i pun legitimitet među Palestincima. Međutim, sa druge strane, Jaser Arafat je delegitimisan od strane izraelskih i američkih vlasti, dok je M. Abas prihvaćen kao legalni predsednik svih Palestinaca. To je bilo vreme Druge intifade (2000.−2005. godine) kada je Izrael uveo blokadu puteva prema Gazi i Zapadnoj obali uz organizovanje atentata na palestinske političare i nacionalne radnike. Takva situacija je umanjila podršku Palestinskoj nacionalnoj upravi, umanjujući Abasu veću popularnost, posebno u ruralnim sredinama i izbegličkim kampovima. U isto vreme, rastao je prestiž Hamasa, koji je postao jedina politička organizacija spremna i sposobna da se bori za slobodu Palestine. To je konkretno značilo da su Palestinci faktički bili ostali bez stvarne opcije za glasanje i iskazivanje političko-nacionalnog poverenja što je Hamas umeo vešto da iskoristi na izborima 2006. g. Međutim, cionistička izraelska propaganda opisala je Palestince kao iracionalne i nedemokratske ljude (za razliku od racionalnih i demokratskih Jevreja) koji su izabrali pogrešnu stranu istorije i stoga je navodno duboki kulturno-civilizacijski i moralni jaz razdvajao ova dva naroda.
Od 2006. godine do danas, među Palestincima postoji nada da je politički, pa čak i vojni uspeh različitih islamskih militantnih i fundamentalističkih organizacija u isterivanju Izraelaca iz Pojasa Gaze moguć, ali se Hamas smatra najprosperitetnijom i najefikasnijom organizacijom po tom pitanju. Bez obzira na konačne rezultate aktuelnog rata između Izraela i Hamasa (započetog 7. oktobra 2023. godine), Hamas je postao duboko usađen u palestinsko društvo, najviše zahvaljujući svojim uspešnim pokušajima da poboljša mizerne životne uslove običnih ljudi pružanjem medicinske pomoći, organizovanog obrazovanja, socijalne pomoći i boreći se jasnim jezikom za prava izbeglih/proteranih Palestinaca na njihove domove i zemlju (za razliku od uvijeno-diplomatskog jezika Palestinske nacionalne uprave po istom pitanju).
Konačno, šta je Palestina? Palestina (na arapskom Al-Filastīniyya) je samoproglašena nezavisna i samoupravna nacija na Bliskom istoku između reke Jordan i Sredozemnog mora. Samoproglašene granice Palestine kao države formalno obuhvataju delove Izraela, Sirije, Libana, Jordana i palestinskih teritorija. Palestinsko etničko ime potiče od drevnog izraza za zemlju i ljude koji su se na njoj naselili – Filistejci, pre 3000 godina. Mnoge države širom sveta zvanično su priznale Palestinu. Međutim, većina zapadnih država to nije učinila uglavnom iz političkih razloga a posebno SAD. Stalni animozitet i sukobi između Palestine i Izraela od 1948. godine u osnovi su doprineli palestinskoj nestabilnosti i usporili nastojanja da se postigne konačan mir između palestinskih samoupravnih vlasti i okupacionih vladinih snaga cionističkog Izraela koje u odlučnoj meri podržava američka administracija. Sa više od 4 miliona ljudi sa republikanskim oblikom vlasti, Palestina je danas uglavnom okupirana teritorija, sa velikim delovima zemlje pod izraelskom vojnom okupacijom i cionističkim ilegalnim naseljima. Generalno, Palestina je pod strogom kontrolom izraelskih okupacionih snaga. Palestina ima predsednika, premijera i zakonodavno veće sa formalnom glavnom upravom u gradu Ramali, ali većina njenih administrativnih kancelarija funkcioniše iz grada Gaze jer je istorijska Palestina podeljena od strane izraelskih okupacionih snaga uglavnom na dva dela: Pojas Gaze i Zapadnu obalu.
Palestinske teritorije (nakon otomanske uprave) bile su podeljene britanskim mandatom nakon Prvog svetskog rata. Istorijska Palestina je ponovo podeljena 1947. godine stvaranjem palestinske države, jevrejske (cionističke) države Izrael i posebnog entiteta za zajednički sveti grad Jerusalim. Međutim, ovaj plan je bio kontroverzan i postao je temelj sadašnje borbe za zemlju između Izraela i Palestinskih teritorija. Prvi izraelsko-arapski rat izbio je 1948. godine kada je jevrejski deo britanskog mandata nad Palestinom proglasio nezavisnost 14. maja (dan Nakbe ili palestinska katastrofa je 15. maj 1948. godine, kada je rat počeo etničkim čišćenjem Palestinaca), čime je palestinski deo mandata izgubio određene teritorije. Delove Palestinske teritorije kontrolisao je Izrael, a druge Egipat. Tokom novog rata između Izraela i arapskih zemalja 1967. godine, Izrael je okupirao, između ostalih, Zapadnu obalu i pojas Gaze.
Palestina ekonomski veoma zavisi od Izraela. Teritorija ima rezerve prirodnog gasa i jak potencijal za poljoprivrednu proizvodnju uz nedostatak velikih industrijskih kompleksa. U suštini, svaki ekonomski prosperitet Palestine direktno zavisi od političkih odnosa između Izraela i palestinskih vlasti. Izraelski opšti embargo je manje-više konstantan i samim tim ograničava raspoložive prirodne resurse i ekonomske potencijale da se u potpunosti iskoriste, uzrokujući gladovanje i dehumanizaciju Palestinaca.
