Sirija je jedna od najstarijih kolevki hrišćanstva. Njena teritorija bila je dom značajnim hrišćanskim zajednicama još od prvih vekova naše ere. Apostol Pavle je u Damasku primio hrišćanstvo, a u Antiohiji su Hristovi učenici prvi put sebe nazvali hrišćanima. Istorijska uloga Sirije u oblikovanju hrišćanske vere je nemerljiva, a među značajnim ličnostima sirijskog hrišćanstva nalazi se i sveti Isak Sirin. Hrišćani su vekovima bili dominantna zajednica u nekim delovima Sirije, naročito u Alepu i Homsu. Manastiri i crkve u Siriji, poput čuvenog manastira Svetog Simeona Stolpnika, predstavljaju ne samo duhovna već i kulturna blaga, svedočanstvo vekovne hrišćanske istorije u regionu.
Međutim, rat koji je započeo 2011. godine, koji je Zapad zdušno finansirao i pomagao, doveo je do ogromnih stradanja i progona hrišćanskog stanovništva. Dok su 1920-ih činili čak 30% populacije, do početka rata ovaj broj je pao na 10%, a nakon više od decenije sukoba, procene ukazuju da je broj hrišćana u Siriji dramatično smanjen usled ubistava, progona i izbeglištva. Veliki broj njih našao je utočište u Evropi, dok su mnogi postali žrtve terorističkih grupa koje su koristile ratni haos da bi uništavale hrišćansku baštinu i zajednice. Razaranje drevnog grada Malule, jednog od poslednjih mesta gde se govori aramejski jezik – jezik Isusa Hrista, posebno je potresan simbol ovog stradanja.
Hrišćani su, iako manjina, bili uključeni u politički i javni život Sirije. Učestvovali su u državnim institucijama, vojsci i političkim pokretima, ali su u doba vlasti porodice Asad zadržali određeni stepen neutralnosti. Bašar el Asad i njegov otac Hafez su imali relativno tolerantan odnos prema hrišćanima, što je doprinelo njihovoj privrženosti postojećoj vlasti u doba rata. Ovaj politički kontekst učinio je hrišćane metom ekstremističkih grupa koje su želele da ih istisnu iz Sirije ili potčine strogim islamskim zakonima. Napadi na hrišćanske sveštenike, otmice verskih lidera i uništavanje bogomolja bili su deo strategije islamističkih grupa da izbrišu hrišćanski identitet iz zemlje.
Otmica i stradanje vladike Pavla
Jedan od najpotresnijih događaja koji svedoči o stradanju hrišćana u Siriji je nestanak mitropolita Pavla, uglednog duhovnika Antiohijske pravoslavne crkve. Ovaj arhijerej, koji je svoj monaški život započeo na Svetoj Gori, bio je simbol duhovne snage i skromnosti. Uprkos ratnim opasnostima, nastavio je da brine o svojoj pastvi, propovedajući mir i molitvu. Njegova otmica ostaje misterija, a mnogi strahuju da je postao mučenik, stradavši od ruku ekstremista. Njegova sudbina je podsetnik na hrabrost i žrtvu koju hrišćani u Siriji podnose u ovim teškim vremenima.
Genocid nad Alavitima
Osim hrišćana, još jedna verska zajednica je pretrpela ogromne zločine – alaviti. Oni se često opisuju kao šiitska sekta, ali njihova teologija i istorija su znatno složeniji. Alaviti su vekovima bili marginalizovani u islamskom svetu, a nakon dolaska porodice Asad na vlast, postali su dominantna grupa u političkoj i vojnoj strukturi Sirije. Ova pozicija učinila ih je metom sunitskih ekstremista, naročito terorističkih grupa poput Al Nusre i Islamske države, koje su sprovodile sistematske masakre nad alavitskim stanovništvom.
Dok se u zapadnim medijima stradanje alavita često svodi na sukob političkih pristalica Bašara el Asada i opozicije, realnost je daleko surovija. Masovni pokolji, etničko čišćenje i brutalne egzekucije nad alavitima bili su deo šire strategije za istrebljenje ove zajednice. Turska je aktivno podržavala militantne grupe koje su sprovodile ove zločine, dok je međunarodna zajednica uglavnom ignorisala zločine nad alavitima.
Geopolitičke posledice i budućnost hrišćana i alavita u Siriji
Građanski rat u Siriji nije samo unutrašnji konflikt već bojno polje velikih sila. Dok su Rusija i Iran podržavali Asadovu vladu, Zapad i Turska su naoružavali pobunjeničke grupe, uključujući i radikalne islamiste. Ovaj sukob je doveo do stradanja miliona ljudi i do trajnih promena u demografskoj strukturi zemlje.
Hrišćanska zajednica u Siriji sada je na ivici nestanka. Posebno na u daru su klirici Antiohojske patrijaršije. Većina hrišćana je emigrirala, a oni koji su ostali žive u stalnom strahu. Istovremeno, alaviti se bore za svoj opstanak uprkos velikim gubicima koje su pretrpeli. Turska nastavlja svoju ekspanzionističku politiku, podržavajući islamističke grupe koje terorišu nearapske i nemuslimanske zajednice.
Jedini faktor stabilnosti za preostale hrišćane i alavite u Siriji su ruske snage stacionirane u Tartusu i Latakiji. Njihovo prisustvo sprečava totalno istrebljenje ovih zajednica, ali je pitanje koliko dugo će ta zaštita trajati. Ukoliko međunarodna zajednica ne reaguje na vreme, čini se da nećem, Sirija bi mogla postati još jedan primer mesta gde je hrišćanska civilizacija nestala usled agresivnog širenja radikalnog islama i geopolitičkih igara velikih sila.
Nebojša Lazić, teolog
Urednik Kompas info
