Vagus nerv služi kao super-autoput tela, prenoseći informacije između mozga i unutrašnjih organa i kontrolišući reakciju organizma u trenucima odmora i opuštanja.
Ovaj veliki nerv počinje u mozgu i grana se u više pravaca ka vratu i trupu, gde je odgovoran za prenošenje čulnih informacija sa kože uha, kontrolisanje mišića koje koristimo za gutanje i govor, kao i uticaj na imunološki sistem.
Opšte karakteristike
Vagusni nerv je deseti moždani nerv i najduži mešoviti moždani nerv u ljudskom telu. Iako se često pominje u jednini, u stvari postoji u paru, levi i desni, koji izlaze iz produžene moždine u moždanom stablu.
Sam naziv potiče od latinske reči „vagus“, što znači „lutajući“, a upravo taj naziv verno opisuje njegovo široko razgranavanje i povezivanje sa korteksom, moždanim stablom, hipotalamusom i gotovo svim organima.
Ono što je posebno značajno jeste da je čak osamdeset odsto njegovih vlakana aferentno, što znači da nosi signale iz tela ka mozgu, dok je dvadeset odsto eferentno i šalje instrukcije iz mozga ka organima.
Senzorna uloga
Ovaj nerv je glavna mreža koja mozgu prenosi informacije o stanju unutrašnjih organa, pre svega digestivnog trakta – želuca i creva – kao i pluća, srca, slezine, jetre i bubrega. Pored toga, njegova uloga povezana je i sa drugim nervnim funkcijama, od kontrole govora i izraza lica do sposobnosti da pratimo tuđi glas i reagujemo na njega.
Vagusni nerv sastoji se od na hiljade vlakana koja funkcionišu ispod nivoa naše svesti i time igraju suštinsku ulogu u očuvanju zdravlja. Upravo zato se smatra ključnim delom parasimpatičkog nervnog sistema, koji ima zadatak da smiri organe nakon stresne reakcije „bori se ili beži“.
Koje su funkcije „nervus vagusa“?
Vagus nerv ima izuzetno širok spektar funkcija. Sa jedne strane obezbeđuje senzaciju koži spoljašnjeg ušnog kanala, kao i unutrašnjim površinama ždrela i grkljana, dok istovremeno omogućava mozgu da dobije osećaj o stanju srca i trbušnih organa.
Takođe, on je odgovoran i za čulo ukusa u predelu epiglotisa i korena jezika. U motornoj sferi, vagusni nerv pokreće većinu mišića ždrela, mekog nepca i grkljana, dok u parasimpatičkoj ravni reguliše rad srca, pluća i gotovo celog gastrointestinalnog trakta.
Njegove srčane grane usporavaju rad srca, bronhijalne sužavaju disajne puteve, a grane u jednjaku, želucu, žučnoj kesi, pankreasu i crevima kontrolišu nevoljne mišiće, stimulišući peristaltiku i lučenje.
Tok vagusnog nerva
Nerv počinje u produženoj moždini, izlazi iz lobanje kroz jugularni otvor, a zatim se kreće kroz vrat i grudni koš ka trbušnoj duplji. Desni vagus ulazi u grudni koš prelazeći preko subklavijske arterije i prolazi iza bronha i jednjaka, gde zajedno sa levim vagusom formira jednjačni pleksus.
Levi vagus prolazi između zajedničke karotidne i subklavijske arterije, takođe nastavljajući put iza bronha i ka jednjaku. Važno je naglasiti da se aksesorni nerv priključuje vagusnom nervu u njegovom donjem delu, što dodatno proširuje njegove funkcije.
Parasimpatičke funkcije u grudima i stomaku
U grudima i stomaku vagusni nerv deluje kao glavni parasimpatički izlaz ka srcu i digestivnim organima. Njegove grane u srcu inervišu sinusni i atrioventrikularni čvor i time regulišu usporavanje srca na normalnih 60 do 80 otkucaja u minuti.
Ukoliko bi nerv bio oštećen, srčani ritam bi bio znatno ubrzan i kretao bi se oko 100 otkucaja. Kada je reč o digestivnom sistemu, vagus omogućava rad većine organa trbušne duplje, podstiče kontrakcije glatkih mišića, lučenje žlezda i time ubrzava pražnjenje želuca i proizvodnju kiseline.
Osa crevo–mozak
Poslednjih godina sve više pažnje privlači takozvana osa crevo–mozak. Istraživanja su pokazala da crevna mikrobiota, digestivni sistem i mozak komuniciraju dvosmerno, a jedan od glavnih posrednika u toj komunikaciji upravo je vagusni nerv. Njegova aferentna vlakna beleže metabolite koje proizvode bakterije u crevima i prenose te signale do mozga, gde se oni integrišu u centralnu autonomnu mrežu.
Na taj način mozak dobija informacije iz creva i šalje odgovarajuće odgovore nazad. Pored toga, preko vagusnog nerva aktivira se i holinergički antiinflamatorni put, koji smanjuje upalu i propustljivost crevne barijere.
Stres, međutim, slabi rad ovog nerva, što dovodi do problema u digestivnom sistemu i poremećaja mikrobiote, a važnu ulogu ima i u nastanku sindroma iritabilnog creva i inflamatornih bolesti creva.
Antiinflamatorna svojstva
Istraživanja pokazuju da ljudi sa niskim tonusom vagusnog nerva imaju veći rizik od inflamatornih bolesti digestivnog sistema. Upravo zato cilj savremenih terapija jeste da se tonus vagusa normalizuje.
Kao metode u tu svrhu koriste se duboko disanje, fizička aktivnost, hipnoza, meditacija, ali i direktna stimulacija vagusa, koja može biti invazivna ili neinvazivna.
Vagus deluje i preko hipotalamo-hipofizno-adrenalne ose, podstičući lučenje kortizola, ali i preko holinergičkog antiinflamatornog puta, što ga čini značajnom metom u lečenju inflamatornih stanja ne samo u crevima već i kod bolesti kao što je reumatoidni artritis.
Vagus i psihijatrijska stanja
Vagusni nerv stalno šalje informacije mozgu o stanju unutrašnjih organa, a procenjuje se da čak 80 do 90 odsto njegovih vlakana ima upravo tu aferentnu ulogu. S tim u vezi, stimulacija vagusnog nerva pokazala je obećavajuće rezultate u lečenju depresije, posttraumatskog stresnog poremećaja, epilepsije i inflamatornih bolesti creva.
Povećanje vagalnog tonusa dovodi do smanjene proizvodnje citokina i većeg otpora na stres, što je posebno važno u lečenju anksioznosti i poremećaja raspoloženja. Danas je ova metoda zvanično odobrena u Sjedinjenim Državama kao terapija za epilepsiju i depresiju, a istražuje se i njena primena kod drugih hroničnih i autoimunih bolesti.
Pored toga, prakse poput meditacije i joge, koje pozitivno utiču na disanje, dokazano povećavaju tonus vagusa i smanjuju simptome anksioznosti.
Vasovagalna sinkopa
Jedna od zanimljivih pojava povezanih sa ovim nervom jeste vasovagalna sinkopa. Reč je o nesvestici koja se javlja usled toplote, dugog stajanja ili iznenadnih stimulusa, poput pogleda na krv. U tom trenutku simpatički sistem proširuje krvne sudove u nogama, dok vagusni nerv preterano usporava rad srca.
Krv se zadržava u donjim delovima tela, krvni pritisak naglo opada, a mozak ostaje bez dovoljno kiseonika, što dovodi do gubitka svesti. Iako je ovaj fenomen neprijatan, ako se ne javlja često obično ne zahteva lečenje.
Jedan od ključnih čuvara ravnoteže u telu
Vagusni nerv, iako često zanemaren u svakodnevnom razumevanju funkcija organizma, u stvari je jedan od ključnih čuvara ravnoteže u telu. Njegova uloga obuhvata sve – od regulisanja rada srca i digestivnog sistema do učešća u imunološkom odgovoru i psihičkom zdravlju.
Istraživanja poslednjih decenija pokazala su da ovaj „lutajući nerv“ nije samo biološki provodnik već i most između tela i mozga, koji omogućava dvosmernu komunikaciju i utiče na naše emocije, otpornost na stres i celokupno zdravlje. Zbog toga se sve više smatra metom savremenih terapija i prirodnih tehnika usmerenih na očuvanje zdravlja.
Razumevanje i jačanje funkcija vagusnog nerva predstavljaju korak ka dubljem shvatanju veze između uma i tela, kao i ka holističkom pristupu medicini i životu.
