Sudbina Srema, ali i šire okoline, veoma često je kroz istoriju zavisila od moćne tvrđave na Petrovaradinskoj steni. Istorijski neprocenjiva, a danas pod zaštitom države, Petrovaradinska tvrđava postala je simbol Novog Sada i okoline.
Danas je ona omiljeno odredište kako Novosađana i meštana okolnih mesta, tako i turista. Ali i onih željnih avanture, koji rado posećuju i brojne podžemne tunele. Uprkos tome što je ovde već vekovima, tvrđava i dalje čuva brojne tajne, a sama misterija jeste i kada je zapravo nastala.
Koliko je stara tvrđava u Novom Sadu?
Postoje pretpostavke da je Fruška gora nekada bila ostrvo, koje je zapljuskivalo Panonsko more. U prilog ovim tvrdnjama ide i činjenica da je na ovom podneblju pronađeno mnoštvo fosila iz nekadašnjeg mora. Neke teorije idu čak i toliko daleko da sugerišu da je kulturni razvoj ovde počeo mnogo pre mlađeg kamenog doba- neolita.
Deo Fruške gore
Na severoistoku ovog planinskog masiva postojalo je istureno brdo, koje je skrenulo pažnju prvih doseljenika, a kasnije, Petrovaradinska stena bila je ključna u odbrani mnogim narodima. Pretpostavke da mutne vode Dunava kriju brojne tajne iz prošlosti potvrđuje i potonuće ostrvske tvrđave- Izenšalca, sa početka 18. veka.
Veći deo Srema Rimljani su osvojili još u 1. veku nove ere, a uspostavljanjem Sirmijuma (današnja Sremska Mitrovica) za prestonicu ove rimske provincije, započinju radovi, kao što je isušivanje močvara i sađenje vinograda.
Međutim, Petrovaradin su u poslednjem veku stare ere već naselii Kelti, a dva veka kasnije, zamenjuju ih Rimljani, koji grade svoju tvrđavu Kuzum (Cusum). Ovo utvrđenje nalazilo se na području između današnje Sremske Kamenice i Petrovaradina. U to vreme, Petrovaradinska stena bila je odlična osmatračnica za utvrđenu rimsku granicu- Limes.
Padom Zapadnog rimskog carstva, Vizantija preuzim upravu nad Sirmijumom, te učvršćuje svoju granicu na području današnjeg Petrovaradina. Početkom 11. veka, Srem osvajaju Bugari, za vreme cara Samuila, koji je kovao zlatnike na području Sremske Mitrovice. Tri takva zlatnika pronađena su i na Petrovaradinskoj tvrđavi.
Konačno 1181. godine, nakon prevlasti, Srem prelazi u ruke Ugarske.
Tvrđava – dom monaha
Ugarski kralj Bela IV je 1235. godine u Petrovaradin doselio monahe iz pokrajine Šampanj u Francuskoj. Oni su na Petrovaradinskoj steni izgradili opatiju- Belakut. Smatra se da je upravo tada izgrađena veća tvrđava, ali i veliki bunar.
Turci osvajači
Pred kraj srednjeg veka, Srem je pod stalnim napadima Turaka, a Petrovaradin je uspešno odolevao pokušajima osvajanja. Na kraju, u Srem stiže garda Sulejmana II Veličanstvenog, koja miniranjem tvrđave, je konačno i osvaja 1526. godine. Za vreme turske okupacije, utvrđenje je sačuvalo srednjevekovnu osnovu, uz neke male izmene.
Nastanak sadašnje Petrovaradinske tvrđave
Moderna tvrđava je bila idejni projekat koji su, prema istorijskim navodima, Austrijanci ukrali od francuskog vojnog arhitekte Sebastjana Vobana, koji je tokom 17. i 18. veka bio vodeći graditelj utvrđenja u Evropi. On je projektovao velike tvrđave sa podzemnim tunelima i galerijama. Ipak, Voban svoj projekat na ovim prostorima nikada nije video.
Kamen temeljac nove tvrđave položio je princ Kroj, 18. oktobra 1692. godine, po nalogu Habzburškog cara Leopolda I. Tako je izgrađen i prvi bastion, koji nosi Lepolodovo ime.
Izgradnju su nadžirali princ Savojski, grof Karafa i prestolonaslednik Josif II. Stogodišnja izgradnja sadašnje tvrđave trajala je u vreme vladara Leopoloda I, Josifa I, Karla VI, Marije Terezije i Josifa II.
Izgradnjom panonskog mosta, Tvrđava se povezuje sa levom obalom Dunava. Gradnja tvrđave završena je u 18. veku, a u svom sklopu imala je brojne prostorije za vojsku, 12.000 puškarnica, dok su podžemne galerije mogle da prime peko 30.000 vojnika.
Sa 112 hektara, Petrovaradinska tvrđava je druga najveća u Evropi, a od nje veća je samo ona u Vedenu u Francuskoj. Sve do 1948. godine, tvrđava je bila isključivo vojni objekat, a pod zaštitu države stavljena je 1951. godine, od kada predstavlja kulturni i turistički objekat.
Ovo utvrđenje bilo je gotovo neosvojivo i predstavljalo je najsavremeniju ratnu tehniku tog vremena, pa je iz tog razloga nazvana i Gibraltar na Dunavu.
