Spomen kompleks Crna Ćuprija nalazi se na površini od 472 hektara u Južnobačkom okrugu, 10 kilometara od Žablja prema Tisi. Ovaj komemorativni prostor nosi ime po nekadašnjoj drvenoj ćupriji, mostu koji je povezivao dve obale reke pre regulacije kanala Dunav–Tisa–Dunav.
Iako danas više ne postoji u svojoj originalnoj funkciji, Crna Ćuprija je postala simbol tragičnih dešavanja iz Drugog svetskog rata i sećanje na žrtve fašističkog terora.
Istorijski značaj Crne Ćuprije
Spomen kompleks Crna Ćuprija ima duboko istorijsko značenje jer je na ovom mestu, u januaru 1942. godine, mađarski fašistički okupator streljao brojne rodoljube iz opštine Žabalj.
Ovaj događaj bio je deo mnogo šireg programa poznatog kao „Novosadska racija,“ koji je uključivao masovna pogubljenja, pljačke i teror nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvom na području Bačke.
„Novosadska racija“ se odigrala u januaru 1942. godine, kada su mađarske okupacione snage sistematski sprovodile represiju nad civilnim stanovništvom, uključujući streljanja, deportacije i masakre.
Oko 4.000 ljudi je ubijeno u ovom periodu, a među njima i veliki broj Srba, Jevreja i Roma. Crna Ćuprija je postala jedno od ključnih mesta masakra, gde su streljani rodoljubi iz šireg područja Žablja. Ovaj tragični događaj ostavio je dubok trag u kolektivnom pamćenju stanovništva ovog kraja.
Spomenik borbi naroda Šajkaške
Kao deo sećanja na žrtve fašizma i otpora naroda ovog područja, 1962. godine podignut je Spomenik borbi naroda Šajkaške. Autor ovog devet metara visokog spomenika je vajar Jovan Soldatović. Spomenik je posvećen svim žrtvama fašizma iz opštine Žabalj, kao i borcima Narodnooslobodilačke borbe koji su se hrabro suprotstavljali okupatorima.
Spomenik se uzdiže kao simbol hrabrosti, otpora i borbe naroda Šajkaške protiv fašističkog terora. Ovo monumentalno delo ima za cilj da podseti buduće generacije na stradanje koje su ljudi ovog kraja podneli, kao i na neizbrisiv trag koji su ostavili u borbi za slobodu.
Status spomenika i savremeni izazovi
Spomen kompleks Crna Ćuprija proglašen je za znamenito mesto od velikog značaja 1991. godine. Ovaj status je potvrđen u cilju očuvanja istorijskog značaja kompleksa i zaštite od eventualnih promena koje bi mogle ugroziti njegovu memorijalnu funkciju.
Međutim, početkom 21. veka, unutar kompleksa je izgrađen golf teren, što je dovelo do kontroverzi među lokalnim stanovništvom i širim krugovima, s obzirom na to da je prostor sa tako teškim istorijskim nasleđem sada pretvoren i u rekreativnu zonu.
Uprkos tome, golf teren je povećao turističku privlačnost ovog područja, privlačeći ne samo one koji žele da odaju počast žrtvama fašizma, već i ljubitelje sporta. Na taj način, prostor Crne Ćuprije ima dvojak karakter, kako memorijalni tako i rekreativni.
Dodatni spomenici u kompleksu
Osim spomenika Jovana Soldatovića, unutar kompleksa se nalazi i još jedan značajan memorijalni objekt – spomenik u obliku cveta lokvanja koji je kreirao umetnik Vladislav Rajčetić. Ovaj spomenik ima posebno emotivno značenje jer se oko njega nalaze pet mermernih ploča na kojima su ispisana imena srpskih žrtava fašizma iz opštine Žabalj.
Ovaj spomenik prvobitno je bio izrađen od bronze, ali su 2009. godine bronzani delovi spomenika ukradeni. Kasnije su bronzane ploče zamenjene mermernim, čime je obnovljen dostojanstveni karakter ovog memorijala, ali je incident krađe ostavio gorak ukus i ukazao na potrebu za većom zaštitom ovakvih prostora.
Značaj spomen kompleksa Crna Ćuprija danas
Spomen kompleks Crna Ćuprija i dalje predstavlja važno mesto sećanja na stradanje i otpor naroda tokom Drugog svetskog rata. Ovaj prostor nosi univerzalnu poruku o zlu fašizma i značaju borbe za slobodu.
Iako je kroz decenije došlo do promena u njegovom korišćenju i estetici, Crna Ćuprija ostaje važan simbol istorijskog pamćenja za ceo region.
Kompleks privlači ne samo turiste, već i ljude zainteresovane za istoriju, umetnost i komemorativne prostore.
Kombinacija istorijskih i rekreativnih sadržaja pruža mogućnost da se ovaj prostor koristi na različite načine, pri čemu je ključno da se očuva i njegovo osnovno značenje kao spomenika stradalnicima od strane fašizma i najokorelijih pobornika ove ideologije.
