U svetinji iz vremena Stefana Dragutina iz loze Nemanjića, pronađen je najstariji i najzapadniji ćirilični natpis iz 1301. godine. U potkozarskom selu Kijevci, blizu Gradiške, u toku je obnova manastira Karanovac, važnog duhovnog spomenika srpskog naroda. Dugogodišnja arheološka istraživanja, pre dvadeset godina, potvrdila su postojanje srednjovekovnog manastira iz perioda Stefana Dragutina iz loze Nemanjića. Pronađena su 54 groba te veliki broj predmeta koji potiču iz srednjeg veka. Među njima su srebrne naušnice, novčići, fibula (kopča) od bronze, pojasna kopča od gvožđa, ekseri i velika količina srednjovekovne keramike. U unutrašnjosti manastirske crkve istražen je drugi sloj sahranjivanja, pronađen veći broj skeleta. Tokom istraživanja manastirske crkve u oltarskom delu takođe je pronađena rimska keramika, pa se može pretpostaviti da je ovaj objekat korišćen i kao kasnoantička, odnosno ranohrišćanska bazilika. Potpuno je sigurno, tvrdi arheolog Bojan Vujinović, da je manastirska crkva služila u kasnom srednjem veku, u periodu od 13. do sredine 16. veka.
Manstir je smešten u dolini rečice Lubine, na ravničarskom kompleksu pod nazivom Karanovac. Prvi put se pominje u „Bosanskoj vili” iz 1886. godine, kada se navodi da se u manastiru služilo do nekog ,,rata sa Turcima’”. Manastir su porušili Turci nakon što su ovi krajevi pali pod osmansku vlast. U blizini postoji vrelo, koje se, prema narodnom predanju, otvorilo kada su Turci srušili manastirsku crkvu, a zvono udarilo o zemlju na mestu sa kojeg je potekla voda.
Manastir je u arheološkom smislu evidentiran tek 1955. godine, kada je pronađen materijal iz vremena praistorije, rimskog perioda i srednjeg veka, a prva arheološka istraživanja, kojim je rukovodio Milan Đurđević, arheolog iz Gradiške, izvršena su 2004. godine. Prvobitno je sagrađen kao jednobrodna sakralna građevina pravougaone osnove sa polukružnom apsidom na istoku, kojoj je kasnije dograđena priprata na zapadu. Građena je od kozaračkog kamena, povezanim krečnim malterom, te krovom od drvenih dasaka, takozvane šindre. U ovom pravoslavnom srednjovekovnom manastiru pronađen je najstariji i najzapadniji ćirilični natpis iz 1301. godine, kada se pominje pop manastira Lomnice, koji vrši službu u manastirskoj crkvi u Kijevcima.
„Unutar ovog manastira pronađene su i freske koje se sa sigurnošću mogu dovesti u vezu sa srpsko-vizantijskim stilom, te se lako mogu prepoznati po beličastim krugovima na draperijama sveštenika, koji zapravo imitiraju bisere”, kazao je za „Politiku” arheolog Bojan Vujinović, koji je nekoliko godina, zajedno sa starijim kolegom Milanom Đurđevićem, intenzivno radio na istraživanju Karanovca i šire lokacije, poznate među lokalnim stanovništvom kao manastirište.
Manstir Karanovac sada, posle nekoliko vekova, opet vaskrsava. Obnova je počela 2022. godine. Izgrađena je zimska crkva, kelije za monahe, sala, biblioteka i muzejski prostor u kojem će biti stalna postavka predmeta pronađenih tokom arheoloških istraživanja. Ove godine, planiran je završetak konaka, a naredne početak gradnje glavnog hrama. Završetak obnove kompleksa, na mestu koje svedoči o nastanku i razvoju srpske istorije i kulturne baštine, planiran je do 2025. godine. Gradonačelnik Gradiške Zoran Adžić ističe da je grad ponosan na obnovu srednjovekovnog manastira Karanovac u koji je uloženo dve decenije značajnih arheoloških istraživanja koja su pokazala identitet i kontinuitet srpskog postojanja u potkozarskom kraju.
Arheološki lokalitet sa nekropolom zanimljiv je zato što se ovde mogu sagledati najmanje dva milenijuma kulturne baštine. Natpis iz druge polovine 14. veka, ,,to jeste Mileta Stojić”, pronađen u Karanovcu, a sada čuvan u Zavičajnom muzeju Gradiška, navodi na zaključak da je ispod nadgrobne ploče sahranjen dečak sa jasnim imenom i prezimenom koje pripada pravoslavlju. U srednjovekovnoj manastirskoj crkvi pronađen je najstariji ćirilički natpis iz 1301. godine: „Ja pop Lomnice pisah po roždenstvu Hristovom na 1.000 na 300 i na jedno leto…” To direktno upućuje na sam početak 14. veka te na period Stefana Dragutina iz loze Nemanjića, koji je na prostoru Usore i Soli, sa druge strane reke Vrbas, očigledno imao uticaj i na pravoslavni živalj u Donjim Krajima. Pored srednjovekovnog manastira i nekropole pronađeno je rimsko poljoprivredno imanje, vila rustika iz vremena od prvog do četvrtog veka, te dve crkve brvnare iz turskog perioda, iz vremena druge polovine 16. i 19. veka.
