Malo jonsko ostrvo Vido, smešteno nedaleko od obale Krfa, nosi u sebi duboku, tešku i svetu priču srpske istorije. Postalo je simbol najtragičnijeg perioda Prvog svetskog rata i večna grobnica hiljada srpskih vojnika koji su, nakon albanske golgote, stigli na ovo ostrvo iscrpljeni, izmrzli, gladni i bolesni.
Ostrvo Vido nije samo geografska tačka – ono je mesto kolektivnog stradanja i sećanja, ali i moralnog uzdizanja jednog naroda, zavetnog srpskog naroda.
Albanska golgota i dolazak na Krf
Nakon povlačenja preko Albanije krajem 1915. i početkom 1916. godine, oko 250.000 srpskih vojnika i civila stiglo je do obale Jonskog mora. To je bio kraj jednog strašnog puta koji je odneo desetine hiljada života – od hladnoće, gladi, iscrpljenosti i napada.
Saveznički brodovi evakuisali su preživele na ostrvo Krf, gde su uređeni kampovi za oporavak i lečenje. Međutim, za mnoge nije bilo spasa – najteže oboleli su prebacivani na ostrvo Vido, koje je zbog svog malog prostora i nepristupačnog tla postalo improvizovana bolnica i ubrzo potom i ogromna grobnica.
Plava grobnica – tišina u dubinama Jonskog mora
Zbog kamenitog tla na Vidu, koje nije dozvoljavalo kopanje grobova, preminuli srpski vojnici sahranjivani su u moru. Tela preko 5.000 srpskih junaka spuštana su u dubine Jonskog mora – sa vojnim počastima, u tišini, obmotana u srpske barjake ili jednostavno umotana u ćebad.
To podvodno počivalište postalo je poznato kao Plava grobnica, naziv koji je kasnije ovekovečio srpski pesnik Milutin Bojić u istoimenoj potresnoj pesmi, napisanoj upravo na Vidou, neposredno pred njegovu smrt u Solunu.
Stojte, galije carske! Sputajte krme moćne!
Gazite tihim hodom!
Opelo gordo držim u doba jeze noćne
Nad ovom svetom vodom…
Odnos grčkog naroda prema srpskom stradanju
Grčki narod i vlasti na Krfu pokazali su veliku solidarnost i saosećanje prema srpskom narodu. Iako je sam Krf u to vreme bio siromašan i nedovoljno pripremljen za dolazak velikog broja izbeglica, Grci su otvorili svoje domove, delili hranu, pomagali u zbrinjavanju bolesnih i ranjenih.
Grčka vlada je dozvolila Srbima da na Krfu uspostave administrativnu bazu, vojne logore, bolnice i škole, pa je ovaj period u istoriji često nazivan „drugom srpskom državom u izgnanstvu“.
Upravo na Vidu, grčki lekar doktor Tirsos, koji je radio sa srpskim medicinskim ekipama, ostavio je potresna svedočanstva o stradanju i hrabrosti srpskih vojnika, navodeći da je „to bio prizor koji čoveku razara dušu – heroji koji umiru u tišini, bez roptanja, kao sveće što se gase“.
Mauzolej na Vidu – podsećanje za sva vremena
U znak zahvalnosti i večnog sećanja, 1938. godine na Vidu je podignut mauzolej srpskim junacima, projekat arhitekte Nikole Kasapovića. U centralnoj prostoriji mauzoleja nalazi se kosturnica sa posmrtnim ostacima 1.232 srpska vojnika.
Iznad ulaza uređen je natpis: „Blago onom ko dovijeka živi, imao se rašta i roditi“, a u njegovoj blizini postavljena je i bronzana ploča sa stihovima iz pesme Milutina Bojića, „Plava grobnica“.
Mauzolej su svečano otkrili srpski i grčki zvaničnici, a ostrvo Vido od tada uživa poseban status – ne samo kao istorijski lokalitet, već i kao duhovno svetilište srpskog naroda.
Simbol vernosti i žrtve
Ostrvo Vido i Plava grobnica svedoče o ljubavi prema otadžbini koja je jača od života. Srpski vojnici su na ovom mestu ostavili najvrednije što su imali – svoje živote, svoju mladost i svoj poslednji dah. Stradali su u tuđini, ali su u tom stradanju uzdigli duh jednog naroda do mitske visine.
Kroz tišinu Jonskog mora i danas odzvanjaju koraci srpskih mučenika. Svako ko zakorači na Vido osetiće taj mukli, ali moćni zov istorije – poziv da se ne zaboravi.
