Da bi pamćenje i kultura sećanja bili istinska kazna od koje se nikakav zločin ne može sakriti, svetlost dana ugledao je zbornik radova o Prebilovcima “I ispod sive druge boje žive”. Na 502 stranice donosi značajne podatke o stradalničkom selu u Hercegovini, istoriji, kulturi i Prebilovčanima koji, ma gde se nalazili, rečju, fotografijama i srcem podižu zavičaj iz pepela.
Govoreći o ovom, nadasve jedinstvenom delu, recenzent Sena Mihailović Milošević iz Instituta za srpsku kulturu Priština/Leposavić rekla je za “Glas” da je svaki pojedinačni prilog u zborniku pokušaj namirivanja duga prošlosti i zavjet budućnosti, oda životu.
„Prebilovci se obnavljaju novom ispisanom rečenicom, jednako kao i novom postavljenom ciglom na ruševine“, smatra ona.
Mihailović Miloševićeva kaže da zbornik na temeljan način progovara o najvećem zločinu na našem području i jednom od najvećih u svetu.
„To je mala enciklopedija. Knjiga sa mnogo slojeva, značajna i višeznačna. Ne govori samo o dvostrukom stradanju sela, u oba rata, nego daje kompletnu sliku o antropogeografskoj strukturi sela. To je jedina knjiga koja na najkompletniji način govori o Prebilovcima, tako dugo prećutkivanim u našoj istoriji“, rekla je Mihailović Miloševićeva.
Obnova sela
Obnova sela i uopšte života u Prebilovcima na nju je ostavila najveći utisak.
„Kada su obnavljali selo posle Drugog svetskog rata i ženili se deci su davali imena po svojoj stradaloj deci. To je jedna od najpotresnijih slika u istoriji balkanskog prostora. Pokazuje duh našeg srpskog naroda. Kako i u ovakvim situacijama nađe načina da se vrati na ognjišta, šta znači svest o ognjištu i zavičaju. To je zavičaj sa velikim Z“, kazala je ona.
Književnik iz Banjaluke Ranko Pavlović ocjenjuje da je reč o netipičnom zborniku.
„To je hronika Prebilovaca. A istovremeno i spomenik žrtvama prebilovačkim. Mnogi tekstovi se dotiču i toga i na neki način zamjenjuju mermer. Veoma zanimljiva monografija koja donosi i literarne i naučne radove, zanimljive novinske zapise i fotografije“, kazao je Pavlović.
Portal „Prebilovci-selo“
Jedan od onih koji rečju, ali i srcem podiže Prebilovce iz pepela je i autor zbornika, osnivač i urednik zavičajnog portala “Prebilovci-selo” na internetu Aco Dragićević, sa stalnom adresom u Stokholmu.
„Nisam napisao nijednu knjigu, ali sam, kako je rekao Borhes, ponosan na one koje sam pročitao“, kaže Dragićević za “Glas”. Dodaje da je ideja o internet stranici “Prebilovci-selo” na internetu, rođena još u ratu devedesetih godina minulog veka kada je stanovništvo proterano, svaka kuća zapaljena, a crkva sa kriptom mučenika minirana.
Prvi tekstovi na stranici objavljeni su, kaže, o Savindanu 2006. godine. Uz ćiriličko uvedeno je i latinično pismo, dok su značajniji tekstovi dobili izdanje i na engleskom jeziku.
„Počelo je podizanje sela, umjesto kamenom i drugim građevinskim materijalom, pisanom riječju i fotografijom na globalnoj mreži. Prvi tekstovi govorili su o organizovanim posjetama rodnom selu uz pratnju mirovnih snaga, sa obezbjeđenjem na početku i začelju kolone stizali su Prebilovčani za Zadušnice, da posjete rodnu kuću, prisluže svijeće upokojenoj rodbini na groblju i miniranom hramu“ kazuje Dragićević.
Zbornik
Gradio je virtuelno selo riječ po reč, fotografiju po fotografiju, stvarajući rubrike koje su govorile o Prebilovcima sa svih aspekata.
Nakon 18 godina rada na izgradnji virtuelnih Prebilovaca nastao je zbornik, knjiga o selu i njegovim ljudima.
„Krštena je po reportaži poznatog hercegovačkog novinara Žarka Janjića, koji je u jesen 2015. godine boravio u Prebilovcima. Drugi su primijetili da naslov knjige “I ispod sive druge boje žive” natkriljuje sve odabrane tekstove. Da bi pamćenje i kultura sjećanja bili istinska “kaštiga od koje se nikakav zločin ne može sakriti”, kako je to u Prebilovcima novembra 1990. godine rekao akademik Prebilovčanin Milorad Ekmečić, nastala je ova knjiga“, istakao je Dragićević.
Prebilovci su selo u kome je 6. avgust 1941. godine upisan crnim slovima u kalendar. Ustaše su u strašnom pokolju uništile 59 familija, ugašeno je 36 ognjišta, a od života otrgnuto više od 800 stanovnika. Svi oni ubijeni su ponovo 1992. godine kada je Spomen-kosturnica u kojoj su počivale njihove kosti minirana.
