Ustaše su avgusta 1941. u selu Prebilovci kod Čapljine masakrirali više od 800 srpskih civila. Najviše dece mlađe od 14 godina. Nad mostruoznošću ustaša zgražavali su se i Italijani, a ovaj zločin ostaće upamćen kao jedan od najtežih u svetu.
Srpska pravoslavna crkva 6. avgusta proslavlja praznik Svetih novomučenika prebilovačkih i svehercegovačkih.
Reč je o jednom od najstradalnijih srpskih sela. Tačnije, prema nekim podacima to je najstradalnije selo u čitavom Drugom svetskom ratu.
Praznik Svetih novomučenika, ustanovljen je i upisan u kalendar Srpske pravoslavne crkve u znak sećanja na stradale Prebilovčane, ali na još oko 3000 Srba ovog kraja koji su te 1941. godine ubijani i bacani u hercegovačke jame.
Spomen kripta sa ekshumiranim ostacima nevinih žrtava minirana je i razorena 1992. od strane HVO. 2015. godine na tom mestu podignut je i osveštan spomen hram Hristovog Vaskrsenja.
Dečije glave na školskim klupama
Kosti su raspoređene u 108 sanduka i prenesene u kriptu spomen-kosturnice. Temelje crkve osveštao je tadašnji patrijarh srpski Pavle.
Pokolj u Prebilovcima jedan je od najmonstruoznijih zločina u Drugom svetskom ratu na ovim prostorima, a po surovosti spada među najodvratnije zločine uopšte.
Ustaše pod komandom zločinca Ivana Jovanovića, zvanog Crni, samo u jednom danu, 6. avgusta 1941. godine, pohvatale su 500 žena i dece iz Prebilovaca i bacale ih žive u jamu Golubnik, kraj Šurmanaca, kod Čapljine.
U osnovnoj školi u Prebilovcima, ustaše su zaklale veliki broj đece – vadili su im crijeva, a glave stavljali na školske klupe.
Klanica pod komandom Andrije Buljana iz Dretelja
Sprovodeći genocidnu politiku poglavnika Ante Pavelića, ustaše iz sela Šurmanci, Međugorje i Bijakovići, opkoljavaju bogato srpsko selo Prebilovci na Ilindan 2. avgusta 1941. godine sa jasnom namerom da unište sve što je srpsko i pravoslavno na tom području.
U tom momentu selo je brojilo više od 1.000 pravoslavnih Srba u 120 domaćinstava. Videvši da se u selu nešto dešava, mnogi muškarci stariji od 15 godina su pobegli u šumu.
Već 4. avgusta 1941. godine oko 11.00 časova žene sa decom vraćaju se u selo misleći da ih ustaše neće dirati. Tako su ustaše koje je predvodio Andrija Buljan, iz Dretelja, počele svoje svirepo iživljavanje nad srpskom nejači.
Neke žrtve su odmah zaklane. Neke su odveli u koloni do jama, od kojih su neke Golubinka i Bivolje brdo. Mlade žene i đevojke su silovali.
Ustaše su živu decu i žene bacali u te jame. Svedoci su potvrdili da su se krvnici rugali žrtvama.
Iz obruča su uspjele pobeći: Žena Marka Ekmečića Jela sa dve devojčice, Joka Ekmečić udata Jahura, te žena Gojka Buluta Mara.
Komunisti zabetonirali genocid
Ustaški zlikovac Ivan Jovanović je 8. avgusta 1941. godine u jamu Golubinku bacio dve ručne bombe da u okolnim hrvatskim kućama ne bi slušali krike pojedinih žrtava koje su preživele pad, ali su imale teške povrede, odnosno prelome udova ili vrata.
Krici su se čuli još nekoliko dana nakon pokolja.
O svim tim užasima, italijanski vojni obaveštajac Aleksandar Luzano izveštavao je komandu u Italiji i mnogi podaci potiču i od tog izvora.
Nakon Drugog svetskog rata, komunističke vlasti Jugoslavije skrivale su ove zločine, da bi 1961. godine bile zabetonirane jame u koje su Srbi bacani.
I mrtvi im smetali
Tek novembra 1990. godine počelo je otkopavanje 13 jama u kojima su se nalazile kosti Srba. One su 4. avgusta 1991. godine sahranjene pored Hrama Sabora srpskih svetitelja u Prebilovcima.
Međutim, juna 1992. godine pripadnici hrvatskih paravojnih formacija minirale su kriptu sa kostima žrtava.
