Na današnji dan 1894. godine rođen je Gavrilo Princip. Nacionalni revolucionar, atentator na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu na Vidovdan 1914. Atentat je Beču poslužio kao izgovor za vojnu invaziju na Srbiju, čime je izazvan Prvi svetski rat.
Princip se pred policijom i sudom držao herojski, i kao maloletnik osuđen je na 20 godina tamnice. U zatvoru, u Terezinu u današnjoj Češkoj, u teškim uslovima oboleo je od tuberkuloze i umro aprila 1918, šest meseci pre sloma Austrougarske.
Princip je bio član „Mlade Bosne“, projugoslovenske organizacije koja se zalagala za okončanje austrougarske vladavine u BiH.
Gavrilo Princip je srednju školu pohađao u Sarajevu i Tuzli, a onda i u Srbiji. Da bi se izdržavao radio je teške fizičke poslove kao nadničar. U Beogradu je položio privatno 6. razred u Prvoj beogradskoj gimnaziji.
Atentat
U martu 1914. objavljeno je da prestolonaslednik Franc Ferdinand dolazi u Sarajevo u junu 1914. da prisustvuje vojnoj vežbi austrougarske vojske u okolini grada.
Kod Gavrila Principa i nekih njegovih poznanika javila se zamisao da ubiju Ferdinanda. Srpsko stanovništvo i jugoslovenski orijentisani muslimani i Hrvati u Sarajevu doživljavali su tada Ferdinandov dolazak i vojnu vežbu kao provokaciju.
Posebno su taj osećaj imali Srbi, jer je dolazak okupatora bio predviđen baš na veliki srpski praznik Vidovdan.
Po prvobitnom planu atentata, izvršilaca je bilo šest. Nedeljko Čabrinović bacio je bombu na automobil u kome se nalazio Ferdinand. Bomba je eksplodirala iza automobila i lakše je ranila dva pratioca.
Prilikom povratka kolone Gavrilo Princip je izvršio atentat na prestolonaslednika, ali je pogodio i njegovu suprugu. Na suđenju je ustanovljeno da atentatori nisu imali nameru da ubiju Sofiju Hotek.
Austrougarske vlasti su u toku istrage došle do saznanja da je oružje korišteno u atentatu doneseno iz Srbije. To je kasnije poslužilo za ultimatum Austrougarske Srbiji i objavu rata.
Kazna
U vreme kada se dogodio atentat, Gavrilo Princip je bio maloletan i nije mogao biti osuđen na smrtnu kaznu, pa je dobio dvadeset godina zatvora.
Austrougari su poslali Principa u mračnu i hladnu tamnicu kazamata Terezin koji se nalazi između Praga i Drezdena. Okovali su ga, izgladnjivali, zabadali mu eksere u tijelo…
Neki svjedoci stražari pričali su da je Princip mučen tako što su ga stavljali u posebno bure koje je bilo puno ogromnih eksera i bodlja – bili su zakucani sa unutrašnje strane.
Gavrilo Princip umro je, navodno od tuberkuloze, 28. aprila 1918. godine, malo pred kraj Prvog svjetskog rata. Pri kraju života, zbog loših zatvorskih uslova, oslabio je i imao četrdesetak kilograma.
U unutrašnjosti ćelije smeštene u tvrđavi Terezin danas se može videti samo u zid ugrađeni okovi za koje je Gavrilo Princip bio vezan.
Na zidu ispred ćelije ugrađena je skromna ploča sa imenom zatvorenika, glavnog aktera sarajevskog atentata, koji je poslužio vladajućoj monarhiji da ultimatumom Srbiji započne jedan od najkrvavijih ratova u svjetskoj istoriji.
Nakon okončanja Prvog svetskog rata, Principovi posmrtni ostaci su ekshumiranii preneseni u Sarajevo.
U Kapeli vidovdanskih heroja, na pravoslavnom delu groblja Koševo, sahranjeni su svi „mladobosanci“.
Gavrilov pištolj i okrvavljena uniforma Franca Ferdinanda nalaze se u vojnoistorijskom muzeju u Beču.
Revizija istorije
Današnje bošnjačke vlasti u Sarajevu preimenovale su Principov most u most Franca Ferdinanda i uklonile simbolične Principove stope sa mjesta na kom je izvršio atentat u želji da potpuno izvrše reviziju dalje i bliže istorije.
Poznato je da je nacistički vođa Adolf Hitler mrzio i Principa i „Mladu Bosnu“ i tražio je da mu se, nakon pada Jugoslavije 1941. godine, kao rođendanski poklon donese spomen-ploča Prnicipu, koja je bila postavljena u Sarajevu 1930. godine.
Na spomen-ploči je pisalo: „Na ovom istorijskom mjestu Gavrilo Princip navijesti slobodu na Vidovdan 1914. godine“.
Mada i danas postoje razne interpretacije atentata i razloga koji su do njega doveli, ostaju zapisane reči Gavrila Principa izrečene tokom suđenja i navedene u zapisniku:
„Nakon što je moj narod pokušao svim sredstvima, legalno ili ilegalno, da dobije pravdu i priznanje osnovnih ljudskih prava, Austrougarska je nastavila da gazi njegovu nacionalnost, jezik, kulturu, religiju, i sve što se smatra svetim, koristeći se korupcionim metodama, zastrašivanjem i primjenjujući silu“.
Princip, koji je optužen kao izvršilac atentata, a njegovi prijatelji kao pomagači i saučesnici, priznao je da mu je žao što je u atentatu stradala i Ferdinandova supruga i dodao da je njegovo /ne/strpljenje dostiglo vrhunac u trenutku kada je odlučio da izvrši atentat.
Gavrilo Princip je tada objasnio da „nije ništa veći zločinac od Mađara, Italijana, Poljaka i Iraca, koji su se za iste ideale borili u 19. veku“.
