Momčilo Nastasijević je jedna od svojevrsnih i originalnih pesničkih pojava u mnogoglasju međuratnog perioda srpske književnosti.
Raznovrsnost pesničkih pravaca u međuratnom periodu oslikavala je novi senzibilitet mlade generacije pesnika koji su uspostavljali moderan pristup u stvaralačkoj praksi i pokušavali da definišu svoj odnos prema tradiciji i predratnom sistemu vrednosti.
Iako generacijski bliski, moderni pesnici međuratnog doba poetički su se u mnogo čemu međusobno razlikovali. Od Stanislava Vinavera, peko Rastka Petrovića i Miloša Crnjanskog, pa Desanke Maksimović, do Radeta Drainca, Ljubomira Micića ili nadrealista Oskara Daviča i Milana Dedinca, književnost, a naročito poezija između dva svetska rata kretala se od ekspresionizma, preko nadrealizma i mnogobrojnih ličnih pravaca poput hipnizma, sumatraizma, zenitizma, pa sve do individualnih glasova više ili manje oslonjenih na tradiciju.
Biografija
Momčilo Nastasijević je rođen 6. oktobra 1894. godine u Gornjem Milanovcu, u neimarskoj porodici poreklom sa Ohrida. Osnovnu školu je učio u Gornjem Milanovcu, zatim u Čačku, da bi je završio u Beogradu, gde kasnije studira francuski jezik i književnost. Za vreme Prvog svetskog rata ponovo živi u Milanovcu, a posle rata, cela porodica se seli u Beograd gde Momčilo nastavlja studije i živi u krugu pesnika i prijatelja zainteresovanih za umetnost.
Po završenim studijama radi u Beogradu kao gimnazijski profesor i na tom poslu ostaje do svoje smrti. Sa objavljivanjem svojih dela počinje kasnije nego njegovi generacijski drugovi Rastko Petrović, Miloš Crnjanski, Desanka Maksimović i drugi.
Godine 1932. objavljuje svoju prvu pesničku zbirku „Pet lirskih krugova“, koja odjekuje u užim čitalačkim krugovima, a u antologijama poezije toga vremena zastupljen je obično sa po samo jednom pesmom.
Tek godinu dana posle njegove smrti, njegovi prijatelji izdaju celokupna dela: Pesme, Rane pesme i varijante, Hronika moje varoši, Iz tamnog vilajeta, Rane priče i Drame.
Krhke građe, Nastasijević oboleva od tuberkuloze i umire u Beogradu 13. februara 1938. godine u četrdeset četvrtoj godini života.
Momčilo Nastasijević
U tom mnogoglasju, jedna od svojevrsnih i originalnih pesničkih pojava međuratnog perioda je Momčilo Nastasijević. I to ne samo u jezičko-poetičkom smislu već i u samom senzibilitetu pesnika, koji se nije interesovao za urbane predele niti shvatao egzistenciju kroz pobunu i egzaltaciju, kako su je doživljavali pesnici nakon Prvog svetskog rata. On je jedini pesnik, kako uočava Ljubomir Simović, koji nije video promene do kojih je doveo Prvi svetski rat. U njegovim pesmama vladaju strah, očajanje i smrt, ali to nema nikakve veze sa istorijskim okolnostima u kojima je živela njegova generacija. Nastasijevićev strah od sebe i egzistencije kao samog postojanja je stalan i univerzalan.
Druga velika razlika između Nastasijevića i njegovih savremenika ogleda se u shvatanju jezika – sintakse i leksike, kao i strukture stiha i pesme. Njegovo traganje za maternjom melodijom, kao rezultat je davalo stihove koji odišu arhaičnošću i tradicionalizmom. Svoju maternju melodiju, Nastasijević je tražio u jeziku narodne poezije, religije i srednjovekovnim tekstovima, a njome je želeo da pronikne na drugu stranu postojanja i dođe u dodir sa neizrecivim i tajanstvenim. S druge pak strane, Nastasijević pokušava da pronađe i način pesničkog izražavanja sledeći put bezrečja i neizrecivosti. On traga za zvukom, ali i za jezičkim bitkom, za onim što se krije među belinama u (ne)napisanom.
I sama priroda pesnika, odudarala je od borbenosti i revolucionaranosti njegovih savremenika – Nastasijević je tih, miran i povučen, on nema velikih, bombastičnih reči za svoje delo, ne izražava potrebu za manifestnim definisanjem svog pogleda na svet, niti doživljava stvarnost kroz poetičko mi. Potpuno neuklopljen u avangradne pravce, on ostaje usamljena figura, koja ne pripada nikome, niti njemu neko pripada – izuzev poezije i samoće.
Odlike Nastasijevićeve poezije
Ono što je zajedničko svim ciklusima Nastasijevićeve poezije jeste pesnikova usmerenost na važnost koju pridaje jeziku i reči – bilo da se oslanja na melodiju ili traga za rečitativom neizrecivog. Njemu su podjednako važni i sadržaj i forma, i smisao i izraz. Rad na jeziku, zapravo rad na pesmi, predstavlja jednu od glavnih karakteristika kojima se Nastasijević razlikuje od drugih pesnika srpske književnosti. U vremenu kada avangardni pesnici propagiraju slobodu u pisanju i slede jezičke konstrukcije koje nastaju igrom slučaja (tehnika automatskog pisanja), Nastasijević predano radi na svojim pesmama.
On sažima svoje stihove, iznalazeći arhaične izraze, koristi leksiku religije i folklora – a sve u cilju traženja one prave reči, prave melodije ili pravog zatamljenja smisla. Poznato je da je iza sebe ostavio više varijanata jedne pesme: od nekih pesama sačuvano je pet, šest varijanti, a od nekih i po deset, pa čak i dvadeset (“Večernja”). Značaj sačuvanih varijanti utoliko je veći što one mogu da otkriju makar naznake značenja inače hermetičnih stihova. Kroz njih se “ocrtava i proces strukturalizacije pojedinih pesama”, a uvidom u varijantne nizove možemo otkriti “samu prirodu stvaralačkog procesa jednog od najvećih srpskih pesnika”1 I upravo varijante, odnosno ona poslednja varijanta pesme, predstavlja rezultat koji čitalac često sagledava kao hermetičan svet, zagonetan, nedostupan, mističan, a redukcija pesničkog izraza je glavni postupak u dolaženju do semantičke napregnutosti koju čitalac oseća prilikom čitanja ove poezije.
Nastasijević je sažimao, preoblikovao, premeštao reči, služeći se stilskim sredstvima poput elipse, igre reči, paradoksa, oksimorona, inverzije itd.
Drugi o Nastasijevićy
Vinaver je Nastasijevića nazivao svecem srpskog jezika i srpskog književnog izraza. Nastasijević je pesnički oblikovao svoje slutnje stalnog toka tajanstvenih sila, te je dovodio u skladan odnos slutnju i razložno saznanje.
Isidora Sekulić je za stvaralaštvo Momčila Nastasijevića rekla: „Nastasijević je bio pesnik istraživač i kopač. Meni se uvek priviđao kao rudar koji je maločas izišao iz dubina i mraka, raduje se videlu, kazao bi nešto i pokazao, ali bi mu trebalo mnogo ruku i jezika, pa se samo nasmeši i rekne – Oj, Moravo, moje selo ravno“.
Miodrag Pavlović je o Nastasijeviću rekao: „Šta može biografija da kaže o jednom čoveku koji je tako malo ličio na svoje vreme, koji se nije odredio ni svojim delanjem u društvu, ni stanovanjem u nekom gradu, ni boravkom u svom telu? Podaci o njegovom životu ne mogu reći mnogo ni o izvorima njegovog dela, ni o obeležjima jednog razdoblja. Njegov život je priča o samoći, i stvaralačkoj i javnoj i najintimnijoj, sličnoj drugim samoćama, a ne vremenima, prošlim i budućim“.
