Između „Velikog“ i Drugog svetskog rata, 19. jula 1937 godine, na ulicama se dogodilo nešto nepojmljivo. Sa jedne strane žandari, sa druge sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve, sukobili su se fizički. Do te mere da je šabački episkop dr Simeon Stanković, koji je od udaraca kundakom, završio razbijene glave na pločnicima ulice Kralja Petra Prvog. Ovaj događaj, u srpskoj istoriji, ostaće zabeležen i kao „Krvave litije“.
Sukobu žandara i sveštenstva pre 87 godina, prethodila je težnja kralja Aleksandra Karađorđevića, da ugasi požar koiji je tinjao u hrvatskom delu republike, koji nije bio srećan konstalacijom unutar državnih tela. Upravo zbog toga, kralj je započeo pregovore sa Vatikanom. Ali, znajući da će ovo izazvati revolt patrijarha i same SPC, sve je držano u tajnosti.
Konkordatom do gušenja bune
Inače, Konkordat je ugovor rimskog pape sa nekom državom koji uređuje pravne odnose između Katoličke crkve i dotične države. Faktički, kralj Aleksandar je želeo da na ovaj način obezbedi mir u Kraljevini Jugoslaviji. Tako što bi izjednačio uticaj katoličke i pravoslavne crkve unutar države. Međutim, ova ideja se nije dopadala SPC, koja je smatrala da bi katolička crkva u tom slučaju, bila povlašćena.
Budući da je tema bila pipava, proces pregovora je trajao tajno od 1923. do 1935. godine. Nakon atentata na kralja Aleksandra 1934. godine, pregovore je nastavio knez Pavle. Potpis je pao konačno u Rimu, kada su se predstavnici tadašnje vlade sastali i potpisali ugovor sa Svetom stolicom.
U ime vlade Kraljevine Jugoslavije ugovor je potpisao ministar pravde dr Ljudevit Auer. A u ime katoličke crkve kardinal Paćeli, kasnije papa Pije XII (1939–1958)
Ipak, iako je dogovor bio potpisan, pad vlade Bogoljuba Jeftića, prolongirao je ratifikaciju dogovora u Narodnoj skupštini.
Patrijarh Varnava, veliki protivnik konkordata
Do vrenja i sukoba, došlo je dve godine kasnije, a sam događaj, pratile su i priče da je tadašnji prvi čovek SPC, patrijarh Varnava, koji je u jeku sukoba preminuo u 57. godini života. Tokom sedenja na tronu SPC od 1930 – 1937. Varnava je, iako sa kratkim stažom, postao jedan od najbitnijih duhovnika pravoslavne crkve dvadesetog veka. Na njegovu inicijaticvu sagrađen je veliki broj crkvi i hramova. Ipak, tri građevine koje je započeo, ostavile su najveći trag u Beogradu – hram Svetog Save, zgradu Patrijaršije, kao i manastir Vavedenje na Senjaku.
Takođe, upravo on je bio i najglasniji protivnik kako samoj ideji, tako i ratifikaciji ugovora od strane vlade Kraljevine Jugoslavije. Zbog takvog stava, njegova novogodišnja poslanica za 1927, nije štampana. Naime, radašnje vlasti na čelu sa premijerom Stojadinovićem, smatrali su da država stoji iznad svake veroispovesti, te i da crkva mora biti dalje od svake politike.
Par dana nakon toga, Varnava se teško razboleo. Blaženo počivši patrijarh, dugo je bolovao, zbog čega se čaršijom proneo glas da je otrovan, što ni dan danas ni potvrđeno, ali ni negirano.
Na nesreću tadašnjih vlasti, političke posete predstavnika Italije i Nemačke, dovele su do negodovanja javnosti. Prvo je Jugoslaviju posetio ministar inostranih poslaova Italije u martu, a zatim početkom juna i Nemačke.
Oba puta, u Knez Mihailovoj ulici, bile su velike demonstracije. Uprkos svemu tome, predsednik vlade Milan Stojadinović, nije odustao od toga da se ugovor ratifikuje.
Krvave litije
A onda je došao 19. jul 1937. godine. Istog dana kada je u skupštini usvajan Konkordat, par kilometara dalje, u Sabornoj crkvi, vernici i sveštenstvo su se molili za ozdravljanje Varnave. Planom crkvenih zvaničnika, šetnja koju je predvodio vladika Nikolaj Velimirović, imala je za zamisao da krene od Saborne crkve, sve do hrama Svetog Save.
Policija nije izdala dozvolu za šetnju. Zbog toga su već u Knez Mihailovoj nastupile tenzije između sveštenstva i građana sa jedne, a žandara sa druge strane. Naime, od strane vlasti, bilo je izdato strogo naređenje da litija ne sme da prođe pored doma Narodne skupštine.
U metežu koji je nastao, tadašnji žandari nisu prezali od mantije- Nakon što je počeo obračun, počeli su da kundacima udaraju po sveštenstvu, koje je pokušalo da im uzvrati sa ripidama (ceremonijalnim štapovima, izrađeni od metala i drvene drške).
Prebijanje episkopa šabačkog i tenzije u Srbiji
Kada se haos ozbiljno otrgao kontroli, žandarmi više nisu gledali ni koga, ni kako biju. O tome svedoči i pocepana svetosavska zastava, mantije, kamilavke (svešteničke kape). Najgore je prošao , episkop šabački dr Simeon Stanković koji je od udaraca kundakom, završio razbijene glave na pločnicima ulice Kralja Petra Prvog. Nakon toga, on je u nesvesti prebačen prvo u Patrijaršiju, a potom i u bolnicu.
Protesti građana i sveštenstva, nastavili su se i u naredna dva dana, a oganj pobune protiv ratifikacije je počeo da tinja širom srpskih gradova.
Uprkos svemu, premijer Stojadinović nije hteo da odustane od izglasavanja. Tako je 23. jula 1937. sporazum bio usvojen sa 166 glasova za, a 129 protiv. Crkva je imala spreman odgovor na ovakav potez države, i to u vidu zatvaranja hramova. Međutim, i jedne i druge je preduhitrila tužna vest o smrti patrijarha Varnave, samo dan nakon što je sporazum prošao kroz skupštinu.
Pretnje Vatikana i konačno odustajanje od Konkordata
Ne želeći da širi već napravljen jaz između države i crkve, Stojadinović je odustao od daljih koraka koji su vodili ka sprovođenju Konkordata.
Ovakva politika vlade Kraljevine Jugoslavije, nije se dopala Vatikanu, te je krajem 1937. godine, sa samog vrha katoličke srkve poslata poruka, koja se tumačila kao nedvosmislena pretnja: „Doći će dan, a voleo bih da to ne moram kazati, ali sam duboko uveren, doći će dan kada neće biti malen broj duša koje će zažaliti što nisu širokogrudo, velikodušno i aktivno primile tako veliko dobro kao što je ono koje je zastupnik Isusa Hrista nudio njihovoj zemlji, i to ne samo radi crkvenog i verskog mira nacije no i radi njenog socijalnog i političkog mira.“, reči su pape Pija XI, a koje je on izgovorio 16 decembra 1937. godine tokom svečanosti na ustoličenju novih kardinala.
Nakon pismenih garancija Vlade da Konkordat neće biti ozakonjen, da će Srpska pravoslavna crkva ubuduće biti konsultovana i da će sve žrtve konkordatske krize biti abolirani, SPC je popustila i poništila ekskomunikaciju. Pošto su obe strane u sporu popustile, na izbornom Saboru februara 1938. godine, za novog patrijarha izabran je mitropolit crnogorski Gavrilo V,
Kako se navodi, u svojim stavovima je bio još tvrdokornijeg stava od svog prethodnika da sporazum sa Vatikanom ne treba potpisivati..
