U maju će u mnogim mestima u kojima žive Srbi, proterani iz zapadne Slavonije tokom hrvatske akcije „Bljesak“ od 1. do 3. maja 1995. godine, biti obeleženo 30 godina od ove tragedije. A kako danas žive Srbi u zapadnoj Slavoniji?
Pre rata u više opština zapadne Slavonije živelo je 120.000 Srba. Sada ih ima 16.000. Oni se, iako malobrojni, bore da sačuvaju srpski identitet, jezik i pismo i da opstanu u svojoj postojbini.
Nikola Ivanović, dožupan požeško-slavonske županije, kaže da je, posle rata i drugih nedaća koje ih prate, teško objasniti položaj Srba danas u zapadnoj Slavoniji.
Najvažnije je da oni žive u miru, mada je njegovih sunarodnika na ovom području neuporedivo manje nego devedesetih godina prošlog veka.
„Srbi u Lipiku, Pakracu, celoj požeško-slavonskoj županiji, za uslove u kojima živimo, dobro su organizovani. Delujemo putem više institucionalnih oblika, a to je, pre svih Veće srpske nacionalne manjine u svim većim opštinama i gradovima, gde ima značajniji broj pripadnika naše zajednice“, kaže za „Nezavisne novine“ Nikola Ivanović.
Borba za bolji status
Srpski predstavnici u lokalnim i županijskim strukturama bore se za bolji status srpske zajednice, kako bi ona sačuvala viševjekovne, temeljne vrednosti u zapadnoj Slavoniji. Srbi su zastupljeni i u političkom životu.
„Imamo svoje dožupane, dogradonačelnike, predstavnike u opštinskim, gradskim i županijskim skupštinama. Popisom stanovništva 2021. godine ustanovljen je mnogo manji broj Srba nego ranije, što će se negativno odraziti na naše političko delovanje. Zbog toga će zapadna Slavonija 2025. godine izgubiti dva dožupana i nekoliko drugih funkcija“, navodi Ivanović.
To će, smatra naš sagovornik, otežati političku ulogu i status Srba u zapadnoj Slavoniji.
„Srba u Lipiku i Pakracu, centru kulturnog, društvenog, političkog i prosvetnog života, ima oko 1.500. Oni su većinom starije životne dobi, međutim, beležimo i sve više dece koja učestvuju u našim aktivnostima.“
U saradnji sa osnovnim školama organizovani su programi koji afirmišu srpski jezik, pismo, kulturu i veronauku. Za to su u Pakracu i Lipiku rezervisana po dva školska časa sedmično.
„U poslednjih godinu i po funkcioniše i ‘Program plus’ koji u ‘Srpskoj kući’ u Pakracu provodi Srpsko narodno veće. To su vannastavne aktivnosti posvećene srpskoj kulturi, baštini, tradiciji, folkloru, i svemu što čini srpski identitet“, naglasio je Nikola Ivanović, najuticajniji srpski predstavnik u vlastima zapadne Slavonije.
Borba za očuvanje identiteta
On podseća i na hronologiju borbe Srba za očuvanje svoga identiteta, počev od prvih poratnih dana, kada je to bilo veoma teško.
„U septembru, pre 30 godina, grupa Pakračana koja je opstala ovde, nakon hrvatske akcije ‘Blesak’, imala je snage, volje i odlučnosti da nastavi delovanje na očuvanju srpskog identiteta. Obnovili smo rad Srpskog društva ‘Prosveta’ pododbor zapadna Slavonija, a sada Pakrac – Lipik“, podsetio je dožupan Ivanović na prve poratne dane koji su za Srbe ovde bili tragični i veoma teški.
SKD „Prosveta“ u septembru ove godine obeležiće tri decenije poratnog rada. Ohrabrujuće je da u sadašnje vreme, naglašava Ivanović, nema fizičkog niti verbalnog nasilja prema Srbima.
„To je jedno od najznačajnijih postignuća, u inat svim problemima iz prošlosti. Danas se ovde može slobodno živeti, raditi, podizati decu. Kao i svaka druga manjinska zajednica, delimo dobro i zlo sa većinskim narodom. Ako je većini dobro, i nama je dobro. Ako je većinskom narodu loše, mi će to prvi osetiti“, zaključio je Nikola Ivanović.
Predstavnici Srba u vlasti imaju najveće poteškoće zbog loših uslova života u srpskim sredinama, većinom selima.
„Imamo više od 40, sasvim praznih sela ili sa dva ili nešto više stanovnika. Svakom od tih sela potreban je put, vodovod, društvene prostorije, sadržaj koji je civilizacijsko pitanje u 21. veku. Pre tri godine, ponovo smo uveli struju u srpska sela. Za sve to potrebno je angažovanje lokalne samouprave, na šta stalno ukazujemo i tražimo pomoć“, objašnjava Ivanović.
Srpsko narodno veće i „Prosveta“
Srbi u zapadnoj Slavoniji najviše su organizovani pod okriljem Srpskog narodnog veća i „Prosvete“.
Oni organizuju programe tokom cele godine kojim obeležavaju značajne praznike i godišnjice. To su Božić, Sveti Sava, Mala Gospojina, crkvene svetkovine u selima, potom izložbe knjiga, svečane akademije, literarne večeri… Na tom planu sarađuju sa Gradiškom u Republici Srpskoj.
„Trudimo se raditi ono što je realno i moguće. Pokušavamo vratiti duh pređašnjih vremena. Zajedno sa eparhijom slavonskom okupljamo pevačke grupe, čuvamo svoju tradiciju. Jednako nam je važno svako selo, bez obzira na to koliko ima stanovnika, jednog ili više. Masovna su okupljanja u Kukunjevcu, na Svetu Petku. Gde nema crkava, postoje crkvišta, a ona su sveta mesta za nas“, kaže Nikola Ivanović.
Značajnu ulogu ima „Srpska kuća“, gde se pružaju pravne i administrativne usluge, a postoji i etno-soba, sa materijalnom baštinom Srba.
Srbi u Pakracu se trude i da sačuvaju nematerijalnu kulturnu baštinu kao što je krivo kolo, taraban i tradicionalno pevanje Srba zapadne Slavonije.
Poslednje etničko čiščenje Srba u Hrvatskoj
Krsto Žarković kaže da je novim Zakonom o grobljima u Hrvatskoj izvršeno poslednje etničko čišćenje Srba.
„Ako je grobnica sačinjena posle 30. maja 1990. godine, a sadržaj na njoj vređa hrvatski narod, ona se mora izmestiti ili u protivnom sledi kazna od 5.000 evra. Nejasno je šta na srpskim spomenicima vređa hrvatski narod“, pita se Krsto Žarković. Za „Nezavisne novine“ on ovaj problem pojašnjava.
„Imamo mladića poginulih u građanskom ratu 1991-1995. godine na čijim spomenicima, ćirilicom, srpskim pismom, piše da su poginuli u građanskom ratu između Srba i Hrvata. Takvi spomenici se moraju ukloniti. Srbi nemaju novac za kazne. Time je porušena i poslednja nada za povratak Srba i njihov normalan život u Hrvatskoj“, smatra Žarković.
