Kada se na bilo koji način bavite ikonama, morate biti na visini zadatka. To ne podrazumeva samo znanje, stručne i tehničke kompetencije, već i sazvučnost sa svetom koji i kakav ikone predstavljaju i oprisutnjuju. Ovo se ne tiče samo vere i odgovornosti koji podrazumeva svaki dodir sa svetinjom, nego i odnosa prema ljudima, za koje nam upravo „rukotvorene” ikone svedoče da su i oni sami ikone Božije.
Ako je za Hrista rečeno da je Svetlost svetu, to je u nekoj meri, zavisno od svoje bliskosti Hristu i upodobljenosti (sličnosti) Hristovom liku i svaki čovek, a ikona je koja nam otkriva tu mogućnost čoveka. Ona je u tom smislu i sama svetlost svetu, jer svedoči o Hristovom ovaploćenju i vaskrsenju, o mogućnosti čoveka da nalikuje Hristovom liku; ona svetlost veka budućeg oprisutnjuje i mistično prenosi u svet ovaj, preobražavajući ga i pozivajući na život večni. Kada se bavite ikonama, vi ste u ozračju jedne sveštene i svetlosne komunikacije (opštenja) i zajednice koja objedinjuje sve one žive u krilu Hristovom, bez obzira gde su i kada provodili ili i dalje provode svoj ovozemaljski život.
Kada sam radio na izložbi „Svetlost svetu – savremena pravoslavna umetnost”, koja je u okviru manifestacije „Vidovdan 24”, a u organizaciji Narodnog muzeja Kruševac, Kulturnog centra Kruševac i Grada Kruševca kao pokrovitelja, 27. juna 2024. godine otvorena u Legatu Milića od Mačve, rukovodio sam se najpre trudom da ona ne bude samo jedan od mogućih reprezentativnih izbora ikona naših stvaralaca, već i da sama izložba, i svi koraci u njenom nastajanju i recepciji, svedoče o realnoj zajednici, u kojoj se ovaploćuje i aktualizuje svetlost iz njenog naslova. Konkretno, trudio sam se da odnosi prema svim pozvanim autorima, kao i svim uključenim u pripremu izložbe, ne budu tek službeno korektni, nego i više od toga, da počivaju na nadahnuću, istinskoj zainteresovanosti i – zašto ne reći – ljubavi.
Umorili smo se od praznih priča i reči bez dela i poželeo sam da učestvujem u događaju u kom će taj raskorak biti što je moguće manji. Ako se već bavimo delima koja svedoče o mogućnosti jednog dubljeg opštenja među ljudima, zasnovanog na Božijoj ljubavi i milosti i omogućenog Njegovim ovaploćenjem i vaskrsenjem, onda bi nešto od toga moralo da se prenese i na odnos između samih učesnika, kao i učesnika i publike, da realno, a ne tek deklarativno, obeleži ceo događaj i njegovu društvenu i kulturnu recepciju.
Što se same izložbe tiče, ona je jedinstvena po tome što je pored ikona uključila i religijske slike koje nemaju ikonografsku ulogu i funkciju, ali koje svojim kvalitetom potvrđuju mogućnost da se umetničkim sredstvima svedoče božanske istine i koje time igraju značajnu ulogu u inkulturaciji hrišćanstva i samim tim njegovoj misiji, ali i utvrđuju našu danas umnogome poljuljanu veru u snagu, smisao i vrednost umetnosti.
S druge strane, ovaj izbor, koji kao ni bilo koji drugi, nikada ne može biti konačan, definitivan i obavezujući, uključuje relevantne autore i nesporno kvalitetne radove, reprezentujući svu raznovrsnost izraza, stilova, postupaka, tehnika, tema i materijala koje poseduje savremeni srpski ikonopis i religijsko slikarstvo. Ukratko, ni jedna od izloženih slika nije loša, samo vam se može svideti ili ne svideti, više manje odgovarati vašem senzibilitetu, dok sve zajedno stvaraju jednu dinamičnu, možda i kontrapunktnu celinu, koja stvara intenzivan i dinamičan utisak o različitim mogućnostima umetničkog svedočenja o „najvišim stvarima”, a samim tim i o snazi kulture koja je sposobna da iznedri takvo bogatstvo izraza.
Upravo je ovo i bio motiv za izložbu – naše uverenje da su savremeni srpski ikonopis i religijsko slikarstvo jedan od najinteresantnijih, najdinamičnijih i najkvalitetnijih segmenata naše današnje umetnosti, koji spaja tradicionalno i savremeno, ukorenjeno i univerzalno, ne kopirajući pri tome ni strane uzore niti nestvaralački sledujući za tradicionalnim obrascima.
Ovo ima i prvorazredan kulturni značaj, jer ukazuje na mogućnost stvaralaštva posvećenog najvažnijim pitanjima, a koje ima visoku komunikativnost kako prema nasleđu sopstvene kulture, tako i prema savremenim umetničkim oblicima, što može predstavljati i obrazac i nadahnuće za celokupnu našu kulturu, koja bi ostajala verna svojim osnovama a bila univerzalno zanimljiva, relevantna i aktuelna.
Na izložbi „Svetlost svetu – savremena pravoslavna umetnost” izloženi su suptilni molitveni radovi Bojana Banovića, vrhunski izvedeno čitanje poznovizantijskog stila mladog Luke Virića, radovi Vuka Vukovića sa likovima preobraženim u smeru živog oprisutnjenja njihove eshatološke onostranosti, unikatan ikonovez Marije Vukosavljević, provokativne grafike Nikole Dabića koje suočavajući nas sa palošću pozivaju na spasenje, izuzetno inovativni ikonografski radovi Mijalka Đunisijevića, koji spajaju autentično duhovno iskustvo i iskustva savremene umetnosti, bogoslovski i mistično utemeljeno ikonografsko čitanje svetih likova sveštenika Zorana Đurovića, smelo i inovativno čitanje lika Malog Princa ikonografskim sredstvima Mirne Jovanović, vrhunski izvedene ikone Bojana Jurišića u neobaroknom (akademskom) stilu, radovi smelog i ikonografski efektnog spoja „mekih” boja i pozlate Milice Kovačević, ikone molitveno sozervacajućeg i asketičnog rukopisa Aleksandre Macure, jedinstveni eshatološki osmišljen ciklus Dejana Milićevića, suptilni akvareli Jelene Milovanović, koji na unikatan način svedoče o autentičnom duhovnim i crkvenom iskustvu, rafinirano čitanje samih izvora ikonografije lika Bogorodice u radovima Miodraga Milutinovića, izvođački i duhovno tanani radovi Todora Mitrovića, nova i osobena čitanja i ikonološke inovacije Milice Mišić i Nemanje Nedovića, radovi Radmile Nestorović koji spajaju portretnu impostaciju likova i korensku bogoslužbenu prirodu ikonopisa, estetski i interpretativno smeli i inovativni radovi Mirjane Novković, jedinstven spoj ikonopisa i vizantijskom likovnošću nadahnutog fantastičkog slikarstva Đorđa LJ. Savića, vrhunsko i uzorno izvedenu enkaustiku Svetlane Sedlan, suptilna, tehnički i medijski pomerena čitanja tradicionalnih motiva u radovima Tijane Stamenović i Ružice Ćitić, i najzad provokativna ikonografska suočavanja sa savremenim globalnim izazovima u radovima Davora Džalta.
Kvalitetu izložbe značajno su doprineli i vrhunski dizajniran i odštampan katalog, za koji su zaslužni dizajner Dejan Petrović, fotograf Ivan Petrović, urednik Bratislav Aleksić i direktor Narodnog muzeja Nikola Pantelić, kao i umešno izvršen zahtevan zadatak postavke izložbe za koji je odgovoran urednik programa Legata Milića od Mačve Nebojša Lapčević.
