U beogradskim kafanama su se sklapali poslovi, brakovi, osnivale su se političke partije. Pisala su se pisma, tužbe i žalbe. Igrale su se prve pozorišne predstave, prikazane su prve bioskopske projekcije. Kafana je, u Srba, uvek bila mesto hedonizma, ali i poroka. Jednostavno rečeno – mesto života.
Među brojnim prestoničkim kafanama, koje su godinama menjale izgled, imena i vlasnike, jedna se posebno ističe.
„Znak pitanja“, kultna kafana mističnog imena, smeštena je u srcu Beograda, a u nekadašnjoj glavnoj čaršiji, u ulici Kralja Petra.
Do najstarije beogradske kafane, koja datira iz 19. veka, stiže se na isti način kao i pre dve stotine godina – kaldrmom.
Po nalogu Miloša Obrenovića, kuću u kojoj se nalazi kafana podigao je Naum Ičko, trgovački konzul i sin Petra Ička, jednog od glavnih organizatora Prvog srpskog ustanka.
Zgradu koja se sastoji od podruma, prizemlja i sprata, građevinu jednostavne fasade – bez ukrasa, gradili su grčki majstori.
Nakon Naumove smrti, knez Miloš je kuću poklonio svom lekaru, Ećim-Tomi Kostiću.
Ećim-Toma, inače Naumov zet, kuću je dobio zbog zasluga lečenju ratnika tokom Drugog srpskog ustanka.
On je u toj kući otvorio kafanu i nadenuo joj sasvim logično i jednostavno ime – „Ećim-Tomina kafana“.
U njoj su se okupljali trgovci, zanatlije, ali i poznate ličnosti iz kulturnog i javnog života, među kojima su bili Vuk Stefanović Karadžić i Branislav Nušić.
U svom zapisu „Beogradske kafane“, Nušić kaže da su „kafane pre rata bile jedini izraz našega javnoga života te, setiti se tih kafana, znači dati dragocen prilog toga života u poluprošlosti”.
Govorio je da je bilo „liberalnih, naprednjačkih i radikalnih kafana, a da bi vrlo retko, privrženik jedne partije zalazio u kafanu druge partije“.
U neposrednoj blizini se nalazi Akademija primenjenih umetnosti, pa su često svraćali i studenti i profesori.
U narodu se govorilo da se tu učilo, ali i da su se polagali ispiti.
Gosti su čitali Srpske novine, a igrao se i prvi bilijar koji je donet u Beograd.
Kafanu bez dima je nemoguće zamisliti. Neko bi rekao da to onda i nije prava kafana. Međutim, knez Miloš je 1824. godine zabranio da se puši ispred ove kafane, zbog poštovanja prema Sabornoj crkvi koja se nalazi u blizini.
Ećim-Tomina kafana, Kod pastira, Kod Saborne crkve, Znak pitanja
Kafana je vremenom menjala vlasnike i nazive. Na početku se išlo u „Ećim-Tominu kafanu“, od 1878. godine „Kod pastira“, dok se od 1892. odlazilo u kafanu „Kod Saborne crkve“.
Međutim, crkvena vlast je smatrala da je taj naziv uvredljiv za instituciju crkve, pa je tadašnji vlasnik kao privremeno rešenje, do okončanja spora sa vlastima, postavio samo znak „?“, po kojem je i dan danas poznata.
„Znak pitanja“ je jedna od retih kafana koja je uspela da sačuva duh i tradiciju starog Beograda. Na mestu koje je 1946. godine proglašeno za spomenik kulture i danas možete da sednete za niske drvene stolice, poručite kafu u fildžanu s ratlukom i kockom šećera.
Tokom zime loži se peć. Za Badnje veče na podu će se naći slama, dok će se za Uskrs na stolu naći obojena uskršnja jaja.
Pitanje vlasništva „Znaka pitanja“
Pitanje koje se dugo nadvijalo nad „Znakom pitanja“ jeste – u čijem je vlasništvu danas?
Jedinstvena beogradska kafana odolevala je zubu vremena i preživela sve muke i iskušenja, baš kao i glavni grad – ratove, razaranja, bombardovanja… Kao spomenik kulture, preživela je i privatizaciju sa početka 21. veka .
Nakon drugog svetskog rata, u doba eksproprijacije i nacionalizacije privatne svojine, kafana je oduzeta vlasniku – zanatliji i trgovcu Ivanu Pavloviću, te je pretvorena u društveno vlasništvo i predata na upravljanje preduzeću „Varoš kapija“.
Posle duge pravne borbe, u procesu restitucije, sud je kafanu vratio naslednicima Ivana Pavlovića 2019. godine.
Iako se često postavljalo pitanje – čiji je „Znak pitanja“, deluje da je odgovor vrlo jednostavan – Beogradu, Beograđanima i svima koji se tako osećaju. Stoji ponosno u srcu grada, da im ispreda priče o duhu vremena, velikim umovima i poznatim gostima, čuvajući – poput prave srpske kafane – sve tajne koje su ostale među zidovima.
