Svetozar Miletić (kršteno ime Avram) rođen je 22. februara 1826. u Mošorinu, Habzburška monarhija, i preminuo 4. februara 1901. u Vršcu, Austrougarska. Bio je srpski pravnik, novinar i političar, doktor prava, advokat i narodni poslanik. Osnovao je Srpsku narodnu slobodoumnu stranku 1869. godine i napisao Bečkerečki program stranke.
Miletić je bio gradonačelnik Novog Sada i istaknut političar u Austrougarskoj druge polovine XIX veka. Predsednik je bio „Družine za ujedinjenje i oslobođenje srpsko” i inicijator pokreta „Zastava”, vodećeg lista Srba u Ugarskoj.
Rođen je u siromašnoj porodici u Mošorinu, a obrazovao se u Novom Sadu i Požunu uz finasijsku pomoć uglednih i plemenitih Srba. Imao je značajan doprinos u sferi prava i politike, sa posebnim interesovanjem za slavenske ideje, pogotovo za vreme i nakon škoolovanja u Požunu (Bratislava) gde se uključio u rad srpske družine „Sloboda“ koja je brojala oko 40 članova.
Revolucija i novosadska skupština 1848. godine
Miletić, posle završetka školovanja u Požunu 1848. godine, učestvovao je u građanskim revolucijama koje su potresle Evropu tokom 1848. i 1849. godine. Optužen je kao veleizdajnik od strane mađarskih kolega, što je bio rezultat tadašnjih napetosti i sukoba između etničkih grupa u regionu.
Nakon što se sastao sa srpskom omladinom u Beču, Miletić je organizovao akcije u različitim delovima regiona, agitujući protiv učešća Srba u ratu u Italiji i izazivajući napetosti s vojnim vlastima.
Novosadska skupština održana je 20. aprila 1848. godine na Veliki četvrtak i na njoj je Miletić vodio glavnu reč. Na tom zboru od prote Pavla Stamatovića su traženi crkveni protokoli na mađarskom, koji su odmah bili spaljeni. Nakon toga okupljeni narod je otišao u Sremske Karlovce kod Josifa Rajačića, koga su nagovorili da zakaže skupštinu 13. maja 1848.
U Novom Sadu je sa tornja saborne crkve zajedno sa Petrom Politom pozivao narod. Mađarska policija ga je uhapsila, ali pustila ga je na insistiranja Jovana Hadžića. Narod ga je štitio od hapšenja, a on je preko Sremskih Karlovaca otišao u Beograd, gde je pokušao da utiče na srpsku vladu da krene u rat protiv Turaka, te da tako započne opšti srpski ustanak na Balkanu. Srpska vlada, međutim, realistički posmatrano na ovo nije mogla da pristane.
Važnost Majske skupštine
Miletić se vratio u Karlovce 1848. godine, gde je aktivno učestvovao na Majskoj skupštini. Na ovoj skupštini, koja je predstavlja značajan trenutak u našoj istoriji, proglašena je Srpska Vojvodina, a za vojvodu je izabran Stevan Šupljikac, dok je patrijarh Josif Rajačić postao duhovni vođa. Miletić je igrao ključnu ulogu sprečavajući kandidaturu Petra Čarnojevića za vojvodu, insistirajući da se prvo povuče sa pozicije mađarskog komesara.
Nakon toga, Miletić je postao zamenik u pododboru za posebne namene, gde mu je poverena odgovornost nosilaca povjerljivih poruka vojnim komandantima. Putovao je u Beograd kako bi mobilisao dobrovoljce za srpsku vojsku. Brzo je napredovao i postao član Glavnog odbora. Marta 1849, patrijarh Rajačić ga je poslao u Zagreb sa zadatkom da, zajedno sa Jovanom Subotićem, agituje kod Hrvata za stvar Srpske Vojvodine. Međutim, nije dobio podršku Hrvata, pa se razočaran vratio u Vojvodinu.
Nakon neuspešne agitacije, Miletić je učestvovao u bici kod Turskog Bečeja, slao dopise u „Vestnik“ i time doprineo vojnim naporima. Oktobra 1849. odlazi u Beč na dalje studije zahvaljujući stipendiji Mihaila Obrenovića. Tokom boravka u Beču, bio je izuzetno vredan student, posvećen proučavanju prirodnog prava. Diplomirao je 1854. godine, a advokatski ispit položio krajem 1855. godine.
Nakon povratka u Vojvodinu, Miletić je otvorio advokatsku kancelariju u Novom Sadu 1857. godine, gde se istakao kao izuzetan advokat, vodeći mnoge parnice besplatno. U julu 1858. postao je fiskal novosadskog magistrata, a iste godine osnovao je porodicu.
Politički život
U politički život, vratio se serijom tekstova u „Srpskom dnevniku” u kojima je razmatrao situaciju u tadašnjoj Evropi, naročito na Balkanu, fokusirajući se na stanje i perspektive srpske nacije. Tokom 1860. godine, Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, pretvoreno je carskom odlukom u Srpsku Vojvodinu, koja je, ipak, ukinuta u decembru i inkorporirana u Ugarsku radi zadovoljavanja interesa Mađara.
Ključni tekst, objavljen 1861. godine u Srpskom dnevniku, pod naslovom „Na Tucin-dan 1860.“, predstavlja preokret u srpskoj politici. Miletić je izrazio stav da, iako je Vojvodstvo sahranjeno, njegova ideja će se vaskrsnuti u obliku saradnje i ustavnog dogovora sa Mađarima, umesto preko cara. Ova ideja je unela pometnju među mladim Srbima, ali je kasnije prihvatila liberalna srpska građanska inteligencija.
Miletić je počeo svoju političku karijeru na Blagoveštenskom saboru 1861. godine. Tokom sabora, podelili su se stavovi Srba, gde je Miletić zastupao saradnju sa Mađarima i ustavne slobode, dok je druga struja bila za održavanje dobrih odnosa sa Bečom (Josif Rajačić i Đorđe Stojković).
Zalagao se za liberalne ideje građanstva, tražeći poštovanje ustavnosti i ravnopravnosti svih građana. On je prihvatio saradnju sa Mađarima i podržao ih u borbi za ustavne slobode. Nakon poraza Austrije u ratu sa Pruskom 1867. godine, Mađari su se okrenuli protiv Srba, a Miletić je nastavio borbu protiv Beča i Ugarske.
Miletićev stav i borba za saradnju sa Mađarima i ustavne slobode predstavljaju suštinu njegove političke karijere u ovom periodu.
Gradonačelnik
Dana 20. marta 1861. postao je gradonačelnik Novog Sada, najmlađi u istoriji grada. Prvi saradnici u Magistratu bili su mu Jovan Jovanović Zmaj i Jaša Ignjatović. Kao gradonačelnik, Miletić je proglasio srpski jezik zvaničnim, ukinuo je nemačku realku i zalagao se za podizanje zdanja Gradske kuće u srpskom delu Novog Sada. Iako je imao apsolutnu podršku Magistrata, ugarska vlada ga je suspendovala sa ovog mesta. Iste godine priredio je proslavu 100. godišnjice Save Tekelije, sa izrazito antiaustrijskim karakterom. Te godine on je bio i predsednik Srpske čitaonice, kada se pod njenim okriljem osnovalo Srpsko narodno pozorište.
Godine 1864. Miletić je bio veoma angažovan kod preseljenja Matice srpske iz Pešte u Novi Sad.
Novinarski, književni rad i stranka
Književni rad, Miletić je započeo kroz pesništvo 1847. godine objavljivanjem pesama u „Slavjanci“. Njegova najpoznatija pesma je narodna himna, ispevana 1848. godine u čast vojvode Stevana Šupljikca i njegovih dobrovoljaca.
Novinarsku karijeru započeo je u „Srpskom Dnevniku“ i stekao je poznavanje kroz kritiku vlade u Srbiji. Njegov list, „Zastava“, bio je značajan kod Srba u Austrougarskoj i bavio se nacionalnim pitanjima i kritikovao režim kneza Mihaila Obrenovića.
List je zabranjen u Kneževini Srbiji 1864. godine, ali je nastavio sa radom u Pešti, gde je postao jedan od najznačajnijih dnevnih listova. U maju 1867. list je preseljen u Novi Sad, gde je nastavio sa objavljivanjem tekstova važnih persona u tom vremenu.
Godine 1869. nastaje, pod njegovim rukovodstvom i Srpska narodna slobodoumna stranka — prvi organizovani nacionalni pokret kod Srba u Habzburškoj monarhiji. Iako je delokrug rada ove stranke, odnosno nacionalnog pokreta bio prevashodno usmeren ka Srbima u Monarhiji, ona se, u dobrom delu svog programa bavi i opšte nacionalnom problematikom, te je na izvestan način i nacionalni program.
Neumoljivo se borio protiv ugarskih vlasti, a još jedan indikator toga je organizovanje prve skupštine Ujedinjene omladine srpske — prve svesrpske političke organizacije, a kasnije se angažovao i na osnivanju „Družine za oslobođenje i ujedinjenje srpsko” sa sedištem na Cetinju. Od maja 1867. ponovo je bio na čelu novosadskog Magistrata, a tada su mu najbliži saradnici bili Laza Kostić i Kosta Trifković.
Vreme u tamnici i nepravda
Ovaj srpski političar, borac za nacionalna prava i vođa, proveo je period od 1870. do 1871. godine u zatvoru. Tokom tog vremena, srpska politička scena je počela da se raslojava, a uprkos pritiscima da pravi kompromise, Miletić je istrajavao u svojim stavovima. Po izlasku iz zatvora, doživeo je veliku popularnost, organizujući manifestacije koje su izazivale očaj ugarske vlade.
Pokušao je da politički organizuje srpski narod nakon izlaska iz zatvora, ističući u svom Bečkerečkom programu zahtev za sazivanje srpskog sabora i saradnju sa Rumunima, Slovacima i Rusinima. U političkim naporima podržavali su ga Mihailo Polit-Desančić, Miša Dimitrijević i Jovan Vilovski.
Svetozar Miletić nije mogao da se pomiri sa odlaganjem oslobodilačkog rata protiv Turske te je pokušao prisiliti Srbiju i Crnu Goru na početak rata putem ratne propagande. Miletić je povezivao ratne tajne organizacije u područjima pod turskom vlašću i stupio u kontakt sa crnogorskim knezom, bugarskim organizacijama, omladinskim grupama i Svetozarom Markovićem.
U vreme ustanka u Hercegovini 1876, aktivno je delovao, povezujući se sa političkim predstavnicima u srpskim krajevima Austrougarske. Međutim, tokom 1875. došlo je do promena u mađarskoj politici, s dolaskom Kolomana Tise na vlast, što je rezultiralo značajnim problemima za Miletića. Tisa je zabranio finansijsku pomoć Srbiji i naredio hapšenje svih dobrovoljaca u ratu.
Pet dana nakon početka Prvog srpsko-turskog rata, 5. jula 1876, Miletić je uhapšen u Novom Sadu. Proveo je godinu i po dana u istražnom zatvoru u Budimu, da bi potom bio osuđen na 5 godina robije zbog „veleizdaje“. Iako je njegov branilac Mihailo Polit-Desančić dokazao nevinost, politički pritisci su rezultirali osuđujućom presudom. Nakon tri i po godine zatvora, Miletić je pomilovan u novembru 1879. godine, ali je i dalje patio od fizičkih i psihičkih problema.
Umro je 21. januara/4. februara 1901. godine u Vršcu, a sahranjen na Uspenskom groblju u Novom Sadu.
Svetozar Miletić je bio čovjek vrlo borbenog karaktera, odvažan i smion, jakog talenta i silne energije, postojan u idejama. Bio je spreman za žrtve radi svojih načela, autoritativan, oštar i odlučan. Bio je pravi vođa srpskog naroda, koga je samo teška bolest sprečila u borbi za prava i slobodu srpskog naroda. „Njega je politička oluja skršila, ali ga nije savila”.
