Uvek se treba sa ponosom setiti srpsko-crnogorskog vojskovođe, serdara i divizijara crnogorske vojske i đenerala jugoslovenske kraljevske vojske, slavnog Crnogorca i velikog Srbina – Janka Vukotića. Njegovo slavno ime zauvek je uklesano u istorijske pobede naših najvećih vojskovođa i naših vojski u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Pod njegovim vođstvom ostvarene su slavne pobede crnogorske vojske nad mnogo nadmoćnijim neprijateljima, kad je odigrala veliku ulogu u oslobađanju svete i stare srpske zemlje u Raškoj, Kosovu i Metohiji i istočnoj Hercegovini, kao i u presudnoj odbrani i spasavanju srpske vojske u povlačenju preko albanskih planina prema Krfu i Solunu.
Pred balkanske ratove krajem 1912. Crna Gora je stupila u Balkanski savez sa Srbijom i Bugarskom. Početkom 20. veka još je funkcionisala kao plemenska vojska milicijskog tipa. Uredbom o formaciji vojske iz 1908. godine izvršena je vojno-teritorijalna podela zemlje na četiri divizijska okruga – cetinjski, podgorički, nikšićki i kolašinski, sa 11 brigada i 52 bataljona. Divizije su prvi put formirane 1910. i imale su po dve-tri brigade i prištapske delove: grupu baterija, dve izviđačke, pionirsku i sanitetsku četu, komorski bataljon i po vod ordonansa i žandarma.
Kao vrhovni komandant isticao se kralj Nikola Petrović i prestolonaslednik Danilo, a načelnik Štaba Vrhovne komande bio je đeneral Božidar Janković, koga je nasledio serdar Janko Vukotić. U komandnom kadru važnu funkciju je obavljao i divizijar Mitar Martinović. Ratnim planom je predviđeno da glavnina crnogorske vojske nastupa preko Skadra ka Debru, a pomoćne snage da oslobode deo Sandžaka, Vasojeviće i Metohiju. Ka Skadru je upućen Zetski odred od Podgorice i Primorski odred do Bara i Virpazara, a ka Sandžaku istočni odred. Imali su ukupno 35.600 vojnika, 106 topova i 12 mitraljeza. Crna Gora je objavila rat Turskoj 8. oktobra 1912, a sutradan je prešla u napad.
Uspesi u Prvom balkanskom ratu
Istočnim odredom ili Sandžačkom vojskom komandovao je brigadir Janko Vukotić, lomeći turski otpor u Sandžaku, Vasojevićima i Metohiji. Preko Rožaja je stigao u Peć, a preko Plava i Dečana do Đakovice, koju je oslobodio zajedno sa srpskim snagama. Oslobađanje Pljevalja zaustavio je lično kralj Nikola Petrović, jer je Austrougarska zapretila vojnom intervencijom. Turci su se ipak povukli, pa su srpske i crnogorske trupe bez borbe ušle u Pljevlja.
Iako je i Skadar zauzet pod komandom đenerala Petra Bojovića, crnogorska vojska je morala da se povuče iz tog grada zbog pritisaka velikih sila – Velike Britanije, Austrougarske i Italije – koje su 22. marta 1913. odlučile da Skadar pripadne novostvorenoj državi Albaniji. Za uspešno vojevanje u Prvom balkanskom ratu Janko Vukotić je proglašen za serdara crnogorske vojske. U Prvom svetskom ratu, prilikom povlačenja 1. Srpske armije ka Albaniji, početkom 1916, kompletnu zaštitu srpske vojske preuzela je crnogorska vojska. Tada je Aleksandar Karađorđević uputio telegram komandantu crnogorske vojske Janku Vukotiću: „Ako, serdare, zadržite neprijatelje 24 sata da ne prodru na Kosovo, vi ste se odužili srpstvu i slovenstvu!”
Ministar inostranih poslova Crne Gore Petar Plamenac, u ime vlade serdara Janka Vukotića, odgovorio je: „Srbija može računati na bratsku i neograničenu pomoć Crne Gore, kako u ovom sudbonosnom času za srpski narod, tako i u svakom drugom”.
Komadant na Mojkovcu
Austrougarski general Rajner je kod Mojkovca s 20.000 vojnika i 45 topova na Badnji dan krenuo u napad protiv 1. sandžačke divizije od 6.500 vojnika i 25 topova. Imao je nameru da podrži snage koje napadaju ka Beranama, da razbije front Vukotićeve sandžačke vojske i direktno sadejstvuje sa 3. armijom, koja je prodorom preko Lovćena trebalo da uništi odbranu crnogorske vojske. Već prvog dana napada Rajnerove snage su zauzele crnogorske položaje na Uloševini, Bojnoj njivi i koti 1090, ali uz veoma teške gubitke austrougarske vojske. Pošto su početni uspesi austrougarskih snaga pretili da ugroze ključni pravac za odbranu Sandžačke vojske, Janko Vukotić naređuje da 1. sandžačka divizija na Božić 1916. godine pređe u protivnapad.
Došlo je do direktnog sudara vojski u kojem su se ređali napadi i protivnapadi oko Bojne njive, Uloševine i Lepenca, po gustoj magli i snegu. Obe strane imale su teške gubitke, ali su austrougarski komandanti priznali da su malobrojni Crnogorci pobedili u ovom žestokom sukobu. Sandžačka vojska je sve do 21. januara 1916. sprečavala prodor neprijatelja i time omogućila bezbedno povlačenje srpske vojske. Na taj način su se kralj Nikola Petrović, serdar Janko Vukotić i mala ali ponosna crnogorska vojska uspešno odužili srpstvu i kosovskom zavetu.
