Zemljotres koji je pogodio Banjaluku kobnog 27. oktobra 1969. u devet časova i 11 minuta opustošio je grad. U deliću sekunde zgrade, škole, bolnice i fabrike pretvorile su se u oblak dima. Na ulicama se moglo čuti samo vrištanje, dozivanje u pomoć i plač uplašenih građana, majki i dece.
Grad posle katastrofe više nikada nije bio isti. Zemljotres je odneo 15 Banjalučana. 1.117 ih je teže ili lakše povređeno, a više od 86.000 objekata je razoreno. Sve ovo je postalo večna opomena i svedok sile prirode. Podrhtavanje tla tog kobnog jutra nakratko je zaustavilo vreme i život u gradu na Vrbasu i urezalo se u kolektivni duh grada i svih Banjalučana.
Na krilima solidarnosti i pomoći koja je stizala iz svih krajeva krajiška lepotica podigla se kao feniks iz pepela. Danas sija punom snagom, ponosna, ali u stalnoj pripravnosti, svesna da niko nije jači od prirode i da nikada ne sme više pomisliti da se takva katastrofa ne bi mogla ponoviti.
Četiri jaka potresa dogodila su se 26. i 27. oktobra 1969. godine. Glavnom udaru prethodila su dva jaka pomeranja tla. Najveći zemljotres dogodio se 27. oktobra 1969. godine s magnitudom od 6,6 stepeni Rihterove ljestvice. Posle toga je usedio naknadni udar od 4,7 stepeni po Rihteru. Potresi su ostavili posledice na području 15 opština tadašnje Bosanske Krajine.
Vidimo se kod “krivog”
Na Trgu Krajine i danas se nalazi sat koji je prestao da radi tog 27. oktobra 1969. godine u 9:11 časova. U znak sećanja na tragični zemljotres popularni “krivi sat”, kako su ga prozvali Banjalučani. Danas je jedno od kultnih sastajališta mladih.
Andrićeva pomoć
Nobelovac i jedan od najvećih srpskih pisaca Ivo Andrić odmah nakon razornog zemljotresa koji je pogodio Banjaluku donirao je 100.000 dinara za izgradnju današnje Gimnazije.
Kako je izvjestio tadašnji “Glas” Andrić je svoj prilog predao “drugarici Nedi Erceg, sekretaru Inicijativnog odbora Bosanaca u Beogradu za postradale u zemljotresu U Bosanskoj krajini”.
„Po želji poznatog književnika i nobelovca ovaj novac treba da se utroši na izgradnju nove Gimnazije u Banjaluci, jer je stara teško oštećena i biće srušena“, stoji u tekstu tadašnjeg “Glasa”
Poznato je da je Andrić novac od Nobelove nagrade donirao za izgradnju i obnovu biblioteka, kulturnih i obrazovnih institucija.
Ovim gestom, nakon strašne nesreće, svoje ime je upisao u istoriju Gimnazije, ali i cele Banjaluke.
Anegdota o sobi 113 za Tita
Jedna od najintrigantnijih anegdota iz doba zemljotresa vezana je za hotelsku sobu koja je preživjela katastrofu. Hotel “Palas” je teško oštećen u zemljotresu: srušene su sve sobe osim jedne – sobe broj 113. Ključ ove sobe su kao suvenir oficiri JNA predali Titu, kada je posjetio porušenu Banjaluku.
Škola “beskućnica”
Banjalučki zemljotres upamćen je i po solidarnosti. Pomoć je stizala iz svih krajeva Jugoslavije, Evrope i sveta. Nakon potresa novu zgradu Gimnazije poklonio je Banjaluci grad Sarajevo, Osnovnu školu “Georgi Stojkov Rakovski” bugarski narod, a školu u Slatini, koja je nazvana “Holandija”, holandska vlada.
U zemljotresu je stradala i zgrada čuvene Realke, koju je od 1895. do 1898. godine gradio poznati preduzimač Hipolit Pokorni. Bila je to najljepša zgrada iz austrougarskog perioda, ponos grada, ali je u zemljotresu ozbiljno oštećena, pa je naloženo njeno rušenje 31. januara 1970. godine. Ovo se dešavalo pred očima nekoliko hiljada Banjalučana, koji su kroz suze pjevali himnu “Gaudeamus”, ispraćajući svoju Bastilju u istoriju. Na mjestu na kojem se nalazila Velika realka, sagrađen je Dom solidarnosti, u kojem su danas prostorije Narodne i univerzitetske biblioteke RS, Muzeja RS, Privredne komore RS, Dečjeg pozorišta RS i Doma omladine.
Ipak, tih dana je jedna škola ostala bez krova nad glavom, pa je i danas “beskućnica”. Naime, zgrada Medicinske škole, s laboratorijama, internatom i gimnastičkom salom, oštećena je u zemljotresu, pa je 1970. srušena. Na njenom mjestu je podignuta Gimnazija, dok su banjalučki medicinari ostali vječiti podstanari. Škola je danas privremeno smještena u vojnu fabriku “Kosmos”.
Prosperitet
Nakon zemljotresa Banjaluka doživljava graditeljski bum. Broj stanovnika u Banjaluci se znatno povećao, izgrađena su čitava nova naselja, poput Borika, u kojem su stanove dobili mnogi Banjalučani koji su u zemljotresu ostali bez krova nad glavom.
Oni manje srećni smešteni su “privremeno” u barakama u naselju Budžak (danas Lazarevo). I danas mnogi stanuju u tim barakama. Interesanstno je da je nakon zemljotresa broj automobila u gradu utrostručen.
Grad mladosti ostao bez nje
Posle potresa, 10. novembra počela je i serija dubokih ljudskih potresa. Tog dana, naime, počela je organizovana evakuacija 8.022 učenika i 499 učitelja, nastavnika i profesora. Jedna za drugom škole su napuštale grad, jer uslova za održavanje nastave nije bilo, pošto su školske zgrade bile teško oštećene ili porušene i jer je trebalo izdvojiti mladost Banjaluke i sačuvati od eventualnih epidemija, koje su se mogle, s obzirom na teške uslove stanovanja, javiti u zimskom razdoblju. Bio je to opravdan potez. Ali, rastanci s najdražim i najmlađim stanovnicima grada teško su svima pali, navode Nezavisne Novine.
Gradovi u koje su pošli, primili su ih prijateljski. Nastojali su na svaki način da im ublaže trenutke rastanka od najdražih, odnosno boravak u svojoj sredini. Tako su činili svi, čak i u inostranstvu. U Veldenu u Austriji je za tu priliku formirana škola “Banjaluka”, sastavljena od blizu 130 učenika trećih i četvrtih razreda. Zagrebački nedjeljnik “Arena” je pokrenuo akciju povratka kući banjalučkih učenika, a grad je živnuo. Ljudi su se radovali danima povratka za godišnjicu oslobođenja grada 22. aprila. Karavan “Prvi osmijeh Banjaluke” zaustavljao se pred matičnim školama. Živost je zavladala. Gradski stadion bio je ispunjen do posljednjeg mjesta. Poznati estradni umjetnici priredili su zabavni program. Međutim, kada je ušla kolona gimnazijalaca na čelu s profesorima i zapjevala “Gaudeamus igitur” mnoge oči su zasužile.
Aleksandar Stojanović za Kompasinfo
