Jaša Tomić, rođeni Vrščanin, bio je centralna ličnost srpskog političkog života u Austrougarskoj poslednjih nekoliko decenija pred ujedinjenje, za vreme ujedinjenja i u Kraljevini SHS neposredno nakon ujedinjenja.
Jedini srpski političar protiv ujedinjenja sa Hrvatima
Danas je najpoznatiji po tome što je bio jedini političar iz srpskog naroda koji se zalagao protiv ujedinjenja sa Hrvatima i tražio da se prvo zaokruži srpski etnički prostor, pa tek onda pristupi eventualnom ujedinjenju.
Srpska elita podržava ujedinjenje – ali ne i Jaša Tomić
Kao što znate, sva srpska elita tog doba: intelektualna, politička, vojna, crkvena itd, uključujući i ceo srpski narod, bila je za to ujedinjenje.
Čuveni izveštaj vojvode Živojina Mišića koje se vrti po internetu (a o kome smo podrobno pisali) je čist falsifikat njegovog ađutanta Milorada Pavlovića Krpe, a sam vojvoda je zapravo bio u Hrvatskoj samo na jedno popodne i nikako nije mogao da sastavi takav izveštaj, te prema tome nema dokaza da je Mišić bio protiv ujedinjenja.
Nećete uostalom pronaći ni jednog javnog protivnika ujedinjenja južnih Slovena među Srbima u stvaranju Jugoslavije u periodu 1914–1921, osim Jaše Tomića.
Pogrom u Zagrebu i Veleizdajnički proces – prekretnice u Tomićevom mišljenju
Nakon pogroma Srba u Zagrebu 1902. (kada su masovno porazbijane srpske trgovine i popaljene srpske kuće po Zagrebu) i naročito nakon zagrebačkog Veleizdajničkog procesa 1909. (u kome je 53 Srba članova Srpske samostalne stranke osuđeno na robije zbog saradnje sa vlastima Kraljevine Srbije u zaveri da se ujedine svi južni Sloveni), Tomić istupa sa svojim obimnim člankom pod naslovom „Kako se zovemo – srpsko i hrvatsko pitanje“ u kom objašnjava ideju nemogućnosti stvaranja zajedničke države sa Hrvatima.
Naučno zasnovano odbijanje ideje „srpsko-hrvatskog jedinstva“
Jaša Tomić je, baveći se proučavanjem tadašnjih najvažnijih teorija o naciji (pisaca: Paskvale Mančinija, Valtera Bedžhota, Adolfa Tjera, Georga Jelineka, Ota Bauera, Gligorija Geršića, Milovana Milovanovića i Slobodana Jovanovića), zaključio da Srbi i Hrvati ne mogu biti dva imena istog naroda i da su to dva odvojena naroda.
Iako je priznavao da su bliski narodi, Tomić je dokazao da Srbe i Hrvate razdvajaju svi najvažniji činioci koji se uzimaju kao uslov za postojanje nacije: istorija, religija, književnost, običaji, volja najširih slojeva.
Srpsko-hrvatsko jedinstvo kao pretnja identitetu Srba
Tomić je, štaviše, verovao da je ideja o jedinstvu „Srbo-Hrvata“ bila napravljena sa ciljem da na duži rok asimiluje Srbe u Hrvate. Tomić je smatrao da je podrška jedinstvu Srba i Hrvata „možda najsudbonosnija pogreška srpska u ovom veku što su političari srpski naišli na ovaj lepak“.
Politički sukobi sa pristalicama Hrvatsko-srpske koalicije
Usled takvih stavova Tomić se naročito politički sukobio sa svojim političkim suparnicima iz zagrebačke Srpske narodne samostalne stranke i Hrvatsko-srpske koalicije Svetozara Pribićevića i Bogdana Medakovića.
