Pesništvo Omer-be­ga Su­lej­man­pa­ši­ća – De­spo­to­vi­ća

Srp­sko ro­do­lju­blje Omer-be­ga Su­lej­man­pa­ši­ća – De­spo­to­vi­ća, kao i kod ve­ći­na dru­gih pe­sni­ka mu­sli­man­ske ve­re, iza­zva­la je to­pli­na brat­ske va­tre ko­ju je iz Be­o­gra­da ši­ri­lo Dru­štvo Sve­to­ga Sa­ve za­sni­va­ju­ći svoj rad na po­ru­ci da “u nje­go­vom ko­lu mo­že da ra­di sva­ki Sr­bin, ži­veo on na ma ko­jem kra­ju na­še ve­li­ke otadž­bi­ne, bio on ma ko­je ve­re, ma ko­je po­li­tič­ke is­po­ve­sti”[iii] i na pro­gram­skom na­če­lu: “Brat je mio ko­je ve­re bio”. Pre­ko svo­ga Od­bo­ra za Bo­snu i Her­ce­go­vi­nu i Pri­vre­me­nog od­bo­ra za ško­le u Bo­sni i nji­ho­vih po­ve­re­ni­ka na te­re­nu srp­ska in­te­li­gen­ci­ja, srp­ski pi­sci i srp­ski ča­so­pi­si kra­jem de­vet­na­e­stog i po­čet­kom dva­de­se­tog veka brat­ski i ra­ši­re­nih ru­ku kre­nu­li su u su­sret svoj ino­ver­noj bra­ći ko­ja je u svo­jim ži­la­ma ta­da ose­ća­la srp­sku krv[iv] . U to vre­me u iz­u­zet­no slo­že­nim uslo­vi­ma au­stro­u­gar­ske oku­pa­ci­je Bo­sne i Her­ce­go­vi­ne i Ka­la­je­vog re­ži­ma ko­ji je go­spo­da­rio Bo­snom i Her­ce­go­vi­nom, mno­gi mu­sli­ma­ni ogla­si­li su se kao srp­ski pe­sni­ci ob­ja­vlju­ju­ći ći­ri­li­com svo­je pe­sme u srp­skim ča­so­pi­si­ma. Me­đu nji­ma, ve­zu­ju­ći se za svo­je srp­ske hri­šćan­ske sred­nje­ve­kov­ne pret­ke, i Omer-beg Su­lej­man­pa­šić – De­spo­to­vić.

Omer-beg Su­lej­man­pa­šić – De­spo­to­vić ro­đen je 1870. go­di­ne u Odža­ku kod Bu­goj­na. Unuk je Su­lej­man-pa­še Sko­plja­ka, ko­ji je u kr­vi ugu­šio Ka­ra­đor­đev usta­nak, i iz­da­nak naj­u­gled­ni­je mu­sli­man­ske po­ro­di­ce u Bo­sni i Her­ce­go­vi­ni ko­ja je, bez po­boč­nih ogra­na­ka Ru­stem­pa­ši­ća i Mal­ko­ča, za vre­me tra­ja­nja tur­ske vla­da­vi­ne da­la de­set pa­ša (ge­ne­ra­la) i jed­nog se­ra­ske­ra (vr­hov­nog za­po­ved­ni­ka tur­ske voj­ske) i za sve vre­me tur­ske vla­da­vi­ne igra­la va­žnu ulo­gu na ši­rim bal­kan­skim pro­sto­ri­ma. Mla­di pe­snik smo­gao je sna­ge da jav­no pri­zna i s po­no­som is­tak­ne da je on po­to­mak ču­ve­ne srp­ske hri­šćan­ske ple­mić­ke po­ro­di­ce ko­ja je svo­je po­se­de ima­la u Bu­go­jan­skoj do­li­ni sa sred­njo­ve­kov­nim gra­dom Ve­se­la Stra­ža. Ka­da su Bo­snu osvo­ji­li Tur­ci, nje­gov pre­dak De­spot Mi­ha­ji­lo, kao što je uo­sta­lom uči­ni­la ve­ći­na ta­da­šnjeg bo­san­skog plem­stva, pre­šao je na islam i uzeo ime Ali-pa­ša. Da bi se ve­zao i za svo­je pra­vo­slav­ne srp­ske pret­ke, pe­snik Omer-beg Su­lej­man­pa­šić svom pre­zi­me­nu do­dao je još i – De­spo­to­vić, po De­spo­tu Mi­ha­ji­lu[v] .

Po­seb­nu pa­žnju iza­zva­la je zbir­ka pe­sa­ma, štam­pa­na u Be­o­gra­du 1900. go­di­ne, pod na­slo­vom Po­bra­tim­stvo[vi] u ko­joj su po­red Omer-begovih bi­le za­stu­plje­ne i pe­sme još dvo­ji­ce srp­skih pe­sni­ka mu­sli­man­ske ve­re: Osma­na A. Đikića i S. Av­de Ka­ra­be­go­vi­ća. Knji­gu Po­bra­tim­stvo po­zdra­vi­la je ta­da sva srp­ska štam­pa, hva­le­ći iskre­no ro­do­lju­blje mla­dih pe­sni­ka, dok ih je mu­sli­man­ska štam­pa, ko­ja je bi­la pod Ka­la­je­vim nad­zo­rom, a po­seb­no Bo­šnjak i Be­har, oštro na­pa­da­la, op­tu­žu­ju­ći ih za ve­ro­lom­stvo i iz­da­ju. (Po­red S. Av­de Ka­ra­be­go­vi­ća, u Mo­dri­či u Bo­sni pe­vao je i nje­gov bli­ski ro­đak, ta­len­to­va­ni pe­snik Av­do Ka­ra­be­go­vić Ha­san­be­gov ko­ji se ta­ko­đe, kao Sr­bin Mu­ha­me­do­ve ve­re, opre­de­lio za srp­sku knji­žev­nost.)

Sku­pljao je Omer-beg Su­lej­man­pa­šić – De­spo­to­vić i na­rod­ne umo­tvo­ri­ne, uglav­nom od ka­zi­va­ča mu­sli­man­ske ve­ro­i­spo­ve­sti, a ob­ja­vlji­vao ih je sa na­zna­ka­ma kao srp­ske na­rod­ne pje­sme ili srp­ske na­rod­ne pri­po­vjet­ke. Kre­nuv­ši sto­pa­ma Vu­ka Ka­ra­dži­ća, on je u Bo­san­skoj vi­li iz­lo­žio svoj pri­stup sku­plja­nju na­rod­nih pe­sa­ma:

“Bra­ćo Sr­bi, bez raz­li­ke vje­re! Sku­pljaj­te što vi­še na­rod­ne umo­tvo­ri­ne, ne gle­daj­te kad Mu­ha­me­da­nac pje­va, pa ka­že:

A ta­ko mi di­na i ima­na,

i na­še­ga po­sta Ra­ma­za­na.

ili pra­vo­slav­ni:

A ta­ko mi kr­sta i Isu­sa,

i ne­dje­lje Sve­te Go­spo­ji­ne.

Ovo nek nas ne pra­vi tu­đim, jer je to sve na na­šem lijepom jeziku pje­va­no. U mno­go će­te pje­sa­ma na­ći gdje mu­ha­me­da­nac pje­va sve­to­ga Sa­vu, kao što je i u ovoj pje­smi:

A ne mo­že kur­šum bi­ti Me­he,

na Me­hi su do tri ha­maj­li­je,

što je pi­so ho­dža iz Edri­ne,

pr­vi imam me­đu evli­ja­ma,

a če­tvr­ta što je ha­maj­li­ja,

osta­la je iza Sve­tog Sa­ve.

ili

Na Vi­du su do tri ha­maj­li­je,

piso ih je hodža sa Krajine.

Kad je Vide bega pogubio,

hamajlije sa bega skinuo,

beg nosio nije vjerovao,

a Vid nosi i dobro vjeruje.

( Hermanova zbirka Srp. pjesama)

Vidi se da je to jedan narod na jednom jeziku pjevao, pa ništa nas ne smeta i ne treba da smeta što je muhamedanac pjevao u duhu islamske vjere, ili pravoslavni u duhu hrišćanske, jer

Proklet bio, ko rad vjere

na svojega reži brata,

jer nesreća sva navire

samo iz tog kalnog blata.

…Neka Muhamedanac slobodno zabilježi ako čuje koju o Sv. Savi, a pravosl. i katolički Srbi o Kajimiji, Šjehi, Siriji, Ajvaz – dedi i dr. jer nas to ništa u našim vjerama pomesti neće i učinićemo za mali srpski narod korist i upoznati ga sa njegovim junacima. Takođe su važne priče o našim glasovitim Srbima na pr. Mehmed-paši Sokoloviću, Ali – paši Rizvanbegoviću (kojega je unuk carski ferik, poznati i priznati vatreni Srbin, njeg. preuzv. Mehmed Ali-paša), Vuku Jajčaninu i dr.”[vii]

Bio je pripremio za objavljivanje i zbirku narodnih umotvorina pod naslovom Srpske narodne pripovjetke, kada je u Mostarskoj Zori preko oglasa pokušao da nađe pretplatnike[viii]. Nismo uspeli da saznamo kakva je bila dalja sudbina toga rukopisa. Sačuvao se i njegov rukopis pod naslovom Omer- beg Sulejmanpašić – Despotović, Srpske narodne muhamedanske junačke pjesme (iz Bosne) u kojem je zastupljeno 29 pesama sa ukupno 5451 stihom[ix]. Zajedno sa svojim saborcem i istomišljenikom Mostarcem Smail-agom Ćemalovićem (1875 -1941) pokrenuo je nedeljni list Bosansko – hercegovački glasnik koji je izlazio od početka 1906. do sredine aprila 1907. godine, u kome je iznosio i branio svoja uverenja [x].

Zbog svog srpskog nacionalnog ubeđenja Omer-beg je mnogo stradao. Našao se na udaru ondašnjih islamskih fundamentalističkih krugova koje je podržavala austrougarska vlast i lično Benjamin Kalaj. Zbog toga je jednom bio proteran iz Sarajeva u rodno Bugojno. Pokušali su da ga proglase ludim. Do kraja života nije odstupio od svojih stavova. Postoje dve verzije o njegovoj smrti. Po jednoj, smrt ga je stigla pred Prvi svetski rat. Sahranjen je u Bugojnu[xi]. Po drugoj: umro je od španske groznice 1918. godine, petnaestak dana pre dolaska srpske vojske u Sarajevo. Sahranjen je na jednom sarajevskom groblju. Srbi, inače skloni zaboravu, brzo su ga zaboravili. Muslimani koji su gajili bošnjačko ili hrvatsko osećanje nastojali su da Omer-bega izbrišu iz sećanja kao opštu sramotu, u čemu su u dobroj meri i uspeli.

OMER-BEG SULEJMANPAŠIĆ – DESPOTOVIĆ
S R P S T V U
Iz mog srca, iz plamenih grudi,

iz uzdaha, iz duše i snova,

tebi Srpstvo, moja srećo draga,

leti evo, laka pjesma ova.

Ti si nebo pred kojijem padam

i čijem se veličanstvu divim;

tebi srce, krv, misli i duša

otimlju se s ushićenjem živim.

Ti mi daješ krila sokolova,

ti me dižeš gori pod oblake,

s te visine gledam prošlost tvoju,

gledam slavu i tvoje junake;

gledam dive pod kalpakom sjajnim,

na kalpaku perjanice vite.

Po plećima smjelih barjaktara

udaraju one zlatne kite.

Gledam, gledam, pa im letim živo,

braću ljubim u junačka čela,

a iz oka od sreće i milja

otimlje se jedna suza vrela.

Suza čista, suza nade moje,

suza jasna u sred mračne tmuše,

suza vjerna ljubavi i krvi

tebi, Srpstvo, dušo moje duše !

Zora Mostar, 1897, br. 2, str. 1

IZVOR: Kupreški sabornik 3 – 4, 2006.

[i] Omer-beg Sulejmanpašić – Despotović, Srpstvu, Beograd, 2001, priredio i predgovor napisao Jovo Bajić

[ii] Zora, Mostar, br. 2. od 28. februara 1897.

[iii] Mihailo Vojvodić, Društvo Svetoga Save, Beograd, 1999, str. 8, 17-19.

[iv] Spomenica Društva Svetoga Save (1866 – 1936), Beograd, 1936, str. 32.

[v] Krajišnik, Ome- beg Sulejmanpašić, srpski pjesnik, Golub, Sombor, 1. oktobar, 1899, str. 232 – 234; Milan Karanović, Istorijsko – etnografske crtice o župama Rami i Skoplju , separat iz Glasnika Zemaljskog muzeja Sarajevo, 1938, str. 82 – 83

[vi] Pobratimstvo, pjesme: 1. Omer-bega Sulejmanpašića – Skopljaka, 2. Osmana A. Đikića i S. A. Karabegovića

[vii] Bosanska vila, 1898, br. 2, str. 341.

[viii] Zora, Mostar, 1899, br. 1.

[ix] Rukopis zbirke Srpske narodne muhamedanske pjesme (iz Bosne) Omer-bega Sulejmanpašića – Despotovića čuva se u Etnografskoj zbirci SANU pod brojem 37.

[x] Prvi broj Bosanskohercegovačkog glasnika, lista za politiku, ekonomiju i književnost i interese muslimana u Bosni i Hercegovini, čiji je vlasnik i odgovorni urednik bio Omer-beg Sulejmanpašić, izašao je 1. januara 1906. godine, a izlazio je do 12. aprila 1907. godine, Đorđe Pejanović, Štampa Bosne i Hercegovine, 1850-1941, Sarajevo, 1949, str. 60.

[xi]Bugojanski proto Jovo Popović (1906-1989) pričao nam je da je Omer-beg Sulejmanpašić sahranjen pored džamije u Veseloj kod Bugojna , pored koje su sahranjivani i neki njegovi preci. Prema njegovom zaveštanju na nadgrobnom kamenu – nišanu pisalo je ćiriličnim slovima: Omer – beg Sulejmanpašić, srpski pesnik. Ćirilični natpis izbrisale su ustaše tokom Drugog svetskog rata.

Jovo Bajić