Željni pozorišta u kojem će se igrati avangardni komadi, grupa umetnika (glumci, slikari, reditelji) osniva Atelje 212 pre 67 godina. Prva zavesa podignuta je u sali stare „Borbe“. Tada je odigran „Faust“, u režiji Mire Trailović, kasnije upravnice i simbola ovog teatra. U sali sa 212 mesta, rađala se beogradska avangarda.
Prema pojedinim izvorima, teatar je dobio ime po 212 stolica koliko ih tada bilo u sali „Borbe“. Postoji i verovanje da mu je ime dodelio Borislav Mihajlović-Mihiz, po apartmanu 212, londonskog hotela u kojem je rođen Aleksandar Drugi Karađorđević.
U Ateljeu 212 je igran zabranjivan komad Semjuela Beketa – „Čekajući Godoa“. Bilo je to prvo postavljanje ovog dela u Istočnoj Evropi. Njegovo igranje otvorilo je pozorišni put i drugim avangardnim piscima – Fokneru, Kamiju, Pinteru, Džojsu. Ali i domaćim – Aleksandru Popoviću, Dušanu Kovačeviću, Brani Crnčeviću.
Na čelu pozorišta najpre su bili Radoš Novaković i Bojan Stupica. Pet godina od osnivanja, na mesto upravnice dolazi Mira Trailović. Dok je upravljala teatrom, Atelje 212 je bilo prvo pozorište sa područja SFRJ koje je pozvano da gostuje u SAD posle Drugog svetskog rata. Publici je kao reditelj predstavila najznačajnija imena svetske pozorišne avangarde – Joneska, Sartra, Olbija, kao i popularni hipi-mjuzikl „Kosa“.
Prema projektu Bojana Stupice, zgrada pozorišta otvorena je u zimu, 30. decembra 1964. godine na današnjoj adresi, u Svetogorskoj ulici (nekada ulica „Lole Ribara“). Tada je izvedena predstava „Ljubinko i Desanka“, u režiji Radeta Markovića.
Koncept ovog pozorišta bio je drugačiji u odnosu na ostala. Osnivači su želeli da ovaj teatar bude mesto u kojem će se promovisati nova pozorišna umetnost. Osim avangardnih komada, igrani su i klasični komadi, ali u drugačijem duhu. U početku, Atelje 212 nije imao imao stalni glumački ansambl, već su igrali glumci iz svih beogradskih pozorišta. Tragove su ostavili – Zoran Radmilović, Bata Stojković, Dragan Nikolić, Milena Dravić, Rahela Ferari, Bora Todorović, Vlastimir-Đuza Stojiljković, Mija Aleksić, Seka Sablić, Petar Kralj, Mira Banjac, Ružica Sokić i mnogi drugi.
Za predstave Ateljea 212 uvek se tražila karta više. Jedna od kultnih, bila je „Kosa“. Atelje ju je postavio pre mnogih svetskih pozorišta.
Prvi put na pozornišnoj sceni bivše Jugoslavije glumci su bili bez odeće. Nagi su pevali pesmu „Daj nam sunca“.
Predstavu je gledao i Tito, ali tada na sceni nije bilo svlačenja. Prema nekim izvorima, Josip Broz je numeru iz mjuzikla pevao na dočeku 1970. godine.
„Radovan Treći“, Dušana Kovačevića je takođe predstava koja je obeležila ovo pozorište. Ostala je zapamćena po improvizaciji i besprekornoj igri na čelu sa Zoranom Radmilovićem, u režiji Ljubomira Draškića. Svoju poslednju, 299. po redu, Radmilović je odigrao 9. juna 1985. godine
Na scenama „Mira Trailović“ i „Petar Kralj“ danas igra 36 glumaca iz ansambla, ali su vrata ovog teatra otvorena i za kolege iz drugih kuća. Atelje 212 već 67 godina na avangardan način predstavlja svet u kojem živimo, pomažući publici da ga sagleda iz drugačijeg ugla, mami osmehe, ponekad i suze. Ovaj pozorišni hram na Starom gradu smatra se jednim od najznačajnijih stubova kulture naše zemlje.
