Ljubav svih nas Srba prema Rusiji uzdignuta je do svetosti. Pismeni izvori o našim međubratskim vezama potiču još iz davnih vremena. Počećemo od Svetog Save, rodonačelnika loze Nemanjića, koji se zamonašio u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori Atonskoj. Tamo su započete naše kulturne veze sa Rusijom, gde su se već tada negovali pismenost i nauka.
Najteže vreme u istoriji ruskog naroda, 13. i 14. vek, mi u svojoj istoriji s pravom nazivamo zlatnim dobom. Tada se začelo naše svesno i prisno slovensko bratstvo sa ruskim narodom, i tokom svih daljih međusobnih veza postupali smo po onoj narodnoj: „Brat se bratu u nevolji nađe.“
Kada je ruski manastir Svetog Pantelejmona dospeo u krajnju pustoš u 13. i 14. veku, lišen svake materijalne pomoći Rusije, koja je u to vreme trpela pod tatarskim igom, bratska Srbija je pritekla u pomoć ruskoj braći. Logično je bilo da ruski monasi potraže pomoć od Srba, najbližih im po veri i krvi. Srpski gospodari bili su u vreme mongolske vlasti u Rusiji jedini dobrotvori i ktitori ruske atonske obitelji, i to gotovo do potpunog oslobođenja Rusije.
U ovom manastiru sačuvano je 16 darodavnih povelja srpskih vladara i velikaša. Posle velikog darivanja ruskog manastira Svetog Pantelejmona od strane srpskog velikog župana Stefana Nemanje, oca Svetog Save, koji se kasnije zamonašio na Svetoj Gori kao Simeon, pisani izvori govore da je i srpski kralj Dragutin darivao crkve i manastire u Rusiji, „jer u toj zemlji Ruskoj imađaše si ljubljenog prijatelja kneza Vasilija“ (Konstantinoviča), unuka Jaroslava Vsevolodoviča.
Kada je prvi srpski car Dušan Silni postao pokrovitelj Svete Gore Atonske, bio je upoznat sa krajnjim siromaštvom ruskog manastira Svetog Pantelejmona. Odmah ga je primio pod zaštitu, snabdeo bogatim darovima, dao mu izuzetnu samostalnost i nezavisnost od Prota atonskog.
Kosovski mučenik, sveti srpski knez Lazar, darivao je carskim poveljama 1380. i 1381. godine ruskom manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori Atonskoj crkvu Spasovu u Hvosnu, na Kosmetu, kao i četiri sela.
Uzajamnu vezu srpskog i ruskog naroda pojačali su naši učeni ljudi iz manastira Hilandara, kada je u Srbiji posle cara Dušana nastupilo teško vreme. Prvi među njima bio je mitropolit Kiprijan, koji je u Rusiju došao 1373. godine, i posle mnogih teškoća, uspevši da ujedini rusku crkvu, stupio je 1390. godine na tron moskovske mitropolije. On se u Rusiji pojavio kao ustanovitelj crkvenih kanona i manastirskog poretka, sastavljač žitija i pohvala ruskim svecima, kao pisac istorijskih dela i ujedinitelj ruske crkve i države. Neumorno je radio na ujedinjenju ruske duhovne i nacionalne snage, o čemu svedoče i ruski letopisi i „Stepenaja knjiga“.
Bitka na Kosovu (1389) označila je početak slabljenja snažne srpske srednjovekovne države, koja je konačno pala pod tursku vlast 1459. godine.
Druga ličnost, odgajana u srpskom duhu, koja je iz manastira Hilandara došla u Rusiju, bio je Grigorije Camblak, koji je pošao tragom mitropolita Kiprijana. Rusiju je zadužio velikim brojem književnih dela, među kojima je mnogo beseda i pohvalnih slova. Jedan od pisaca istorije ruske crkve kaže da „u toku dva stoleća (13. i 14. vek) nije bilo u Rusiji ni jednog pisca – besednika koji bi se mogao porediti sa njim po krasnorečivosti i unutrašnjem dostojanstvu svojih sastava.“
Treći monah koji je oko 1440. godine došao iz Hilandara u Rusiju bio je Pahomije Logotet, ili Pahomije Srbin. On je bio veoma značajno ime među staroruskim književnicima i jedan od najplodnijih pisaca stare Rusije. U svojim spisima Pahomije prvi uvodi misao o ujedinjenju ruske zemlje sa Moskvom. On je pisac čuvenog ruskog hronografa. Jedan ruski slavista napisao je da je svojim velikim radom u Rusiji Pahomije „odužio svoj dug, kako bratskom narodu koji ga je primio u svoja nedra, tako i ideji bratstva i duhovnog jedinstva između dva rođena slovenska naroda.“
Svoje veze sa Rusijom Srbija je kasnije učvrstila i preko svojih dinastija, stupanjem u srodničke veze sa ruskom dinastijom Rurikoviča, i tako su dve zemlje ukrstile i svoje krvi.
Kada je veliki ruski knez Ivan III Vasiljevič ostao udovac, oženio se Zoraidom – Zojom, u Moskvi preimenovanom u Sofiju Paleolog, koja je bila unuka Srbina Konstantina Dejanovića i praunuka Teodore Nemanjić. Postala je supruga moskovskog velikog kneza u vreme kada je „kao takva moskovskom dvoru najpotrebnija bila“. Bila je ogorčena što je njen suprug Ivan III plaćao danak pustinjskim varvarima i prekinula je tu zavisnost, rekavši mu: „Zašto slušaš robove svoje i nećeš da ustaneš za čast svoju i veru svoju?“ Kao velika kneginja Rusije, sarađivala je na stvaranju jedinstva, nezavisnosti i veličine Rusije. Doprinela je i tome da njen suprug šalje obilatu pomoć mitropolitu beogradskom Grigoriju, čije je sedište bilo u manastiru Uspenja Svete Bogorodice, zadužbini Visokog Stefana u Beogradu. Knez je ovom manastiru darovao („žalovanu“) gramatu, sa kojom je mitropolit beogradski, kad god bi hteo, mogao slati monahe ovog manastira po pomoć.
Veliki knez Vasilije III Ivanovič, sin Sofije i kneza Ivana III Vasiljeviča, koji se oženio Jelenom Glinskom, čija je majka Ana bila kći čuvenog srpskog vojvode Stefana Jakšića, pomagao je, kao i njegovi roditelji, mitropolita beogradskog.
Srpska despotica Angelina Branković (kasnije smerna monahinja mati Angelina) poslala je preko svog duhovnika Jevgenija dva pisma knezu Vasiliju III Ivanoviču. U prvom pismu ga moli da joj pošalje 100 dukata kako bi podigla crkvu u ime Svetog Jovana Zlatoustog i u njoj sahranila svetog despota Stefana i svog sina svetog despota Jovana, čije mu šalje „zbori“ (oružanu opremu konjanika).
Jelena je rodila velikog ruskog cara Ivana IV Vasiljeviča, vaspitavanog u duhu srpskih običaja, i mi Srbi smo ponosni što je on „krv naše krvi“. Veliki uticaj na njegovo vaspitanje, osim majke koja je rano preminula, imala je njegova baka Ana, koja mu je razvila ljubav prema srpskom rodu. Bio je ktitor manastira Hilandara, kome je darivao skupocene poklone, a posebno se ističe jedna zavesa ukrašena biserima i dragim kamenjem, koja se kao svetinja čuva u manastiru. Hilandarci su njega darivali manjim poklonima, ikonama i srebrnim prinčevskim krstom Svetog Save, ukrašenim dragim kamenjem.
Car je 1550. godine pisao turskom sultanu Sulejmanu i molio ga da Srbe iz Hilandara uzme pod zaštitu. To je bio prvi diplomatski akt zastupanja Rusije u korist Srba. Car je učinio veliko delo i time što je 1566. godine manastiru Hilandaru darovao Podvorje u Moskvi: „Hilandaru na večni pomenak dvor sa svim pristojenjima u novom gradu Kitaju, s desne strane Bogojavljenskog manastira, pored Ustužskog dvora,“ kao „početak gospodstva srpskog svetog Save i Simeona, jer se svi načelnici srpski izgubiše.“
