Svakog 21. februara širom sveta obeležava se Međunarodni dan maternjeg jezika kako bi se podigla svest o značaju očuvanja jezika i pisma. Ovaj dan je 1999. godine ustanovila organizacija Unesko, a rezolucijom potvrdila Generalna skupština Ujedinjenih nacija. Naša zemlja je 2006. godine pristupila Evropskoj povelji o regionalnim ili manjinskim jezicima Saveta Evrope, a ratifikacijom tog dokumenta Srbija se obavezala da štiti sve manjinske jezike koji se tradicionalno koriste na njenoj teritoriji.
U Srbiji se celokupno obrazovanje, osim na maternjem jeziku, izučava na još osam jezika: albanskom, bosanskom, bugarskom, mađarskom, rusinskom, rumunskom, slovačkom i hrvatskom jeziku. Prema poslednjim podacima resornog ministarstva, oko 60.000 dece pohađa nastavu na manjinskim jezicima na svim nivoima obrazovanja.
U Srbiji je u službenoj upotrebi 12 jezika
U Srbiji je u službenoj upotrebi, osim srpskog jezika, još 12 jezika nacionalnih manjina (albanski, bosanski, bugarski, bunjevački, mađarski, makedonski, rumunski, rusinski, slovački, hrvatski, crnogorski i češki) na celoj teritoriji 42 jedinice lokalne samouprave. Osim toga, vlaški i romski jezik su u službenoj upotrebi u pojedinim naseljenim mestima.
Nemerljiv trag na srpski jezik ostavili su brojni velikani, među njima neizostavno Vuk Stefanović Karadžić, najznačajniji srpski lingvista XIX veka, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i pisac prvog rečnika srpskog jezika.
Bitno je istaći i Dositeja Obradovića, prosvetitelja i reformatora revolucionarnog perioda nacionalnog buđenja i preporoda. Bio je osnivač i profesor Velike škole, preteče Beogradskog univerziteta.
Jezik je najvažnija komponenta jedne kulture
Jezik, najsavršenije sredstvo komunikacije – kao takav, verovatno je najvažnija komponenta nacionalnog identiteta ili identiteta jedne kulture. Ali, jezik nije samo to. Ako sa ovog opšteg, tj. kolektivnog plana pređemo na individualni, možemo zaključiti da je i svaki čovek u najvećoj meri određen jezikom koji koristi. U ovom slučaju, reč jezik može imati uže značenje: dakle ono koje se tiče svake individue, svakog od nas posebno – jer svako od nas ima „svoj“ jezik, izraze ili fraze koje ga odlikuju, po kojima je prepoznatljiv, i po kojima se razlikuje od drugih.
Jezik je identitet identiteta
Međutim, maternji jezik, iako upućuje na mater, majku, nije baš u vezi s njom. Dakle, neko koga je rodila Kineskinja, ali ne u Kini već u Srbiji, vrlo lako za svoj maternji može imati srpski, a ne kineski. Isto tako, neko može biti srpski prestolonaslednik, kao naš Aleksandar II Karađorđević, ali mu srpski ne mora biti maternji, već engleski.
I to ne zato što mu mater nije Srpkinja, već što je sticajem istorijskih okolnosti rođen i odrastao na engleskom govornom području. Prema tome, maternji jezik nije jezik matere. To je jezik na kom smo progovorili, naš prvi jezik – jezik na kome sanjamo.
I baš zbog svega ovoga zaključujemo koliko je jezik moćan. On probija granice jedne nacije, države, kulture, a opet čuva identitet, sav je od identiteta – on je u stvari njegovo srce. Identitet identiteta.
A što je najzanimljivije i najlepše, jezik nije sebičan, jer dozvoljava ljudima da imaju i dva maternja jezika. Te osobe zovemo bilingvalnim. U Vojvodini, na primer, mnogo je takvih ljudi: neko u kući govori mađarski, a na ulici ili u školi srpski. I savršeno vlada i jednim i drugim. I savršeno razume, shvata, tj. ima razumevanja i za jedne i za druge. Odnosno, identifikuje se i s jednima i s drugima.
Zašto je važno da mi Srbi očuvamo naš jezik?
Za očuvanje nacionalnog u kulturnog identiteta je najvažnije da sačuvamo maternji jezik. Uprava za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu pokrenula je 2021. godine kampanju za očuvanje srpskog jezika.
U kampanji su učestvovali ljudi iz različitih delova: Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore kao i dijaspore kako bi promovisali svoja narečja, odnosno dijalekte našeg bogatog jezika. Direktor uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, Arno Gujon, tom prilikom je izjavio da je srpski jezik teško naučiti, ali da je istovremeno lep, bogat i raznovrstan, te da je od krucijalne važnosti za očuvanje nacionalnog identiteta.
„Ako se jezik zaboravi, ta nit se prekida i gubi se deo identiteta. Svaki Srbin, posebno pripadnik druge ili treće generacije u dijaspori, koji pored jezika države u kojoj živi, zna i srpski jezik, predstavlja most između Srbije i sveta i bogatstvo za sve nas“, istakao je Gujon.
2015. godine je pokrenuta akcija „Negujmo srpski jezik“
Ova akcija, imala je za cilj da afirmiše i čuva srpski jezik, te da se podigne nivo svesti i značaju pravilnog pisanja i govora, naročito u dijasporu. Održano je mnogo tribina u najvećim svetskim i evropskim prestonicama, a na jednoj od njih, 2018. godine u Parizu govorio je tadašnji savetnik kulture i informisanja, Dragan Hamović.
On je tada rekao – „Jezik nas oblikuje dubinski, pa ako nam nije potrebna dubina, ne treba nam ni jezik koji nas je formirao.“
Neke od najvećih srpskih zajednica u dijaspori, pre svega u Beču i Čikagu zalažu se za očuvanje srpskog identiteta kroz jezik i negovanje naše ćirilice, kroz tradiciju, kulturu i pravoslavnu veru sa ciljem da Srbi nikada ne zaborave svoju matičnu državu Srbiju.
