Na brdu iznad reke Lim, pored lekovitih izvora tople vode smešten je manastir posvećen Svetom Nikoli Mirlikijskom, koji se ubraja među najstarije srpske svetinje u Raškoj oblasti. Još uvek nema tačnih saznanja ko je i kad podigao ovu pravoslavnu bogomolju, ali je sasvim sigurno da je ona postojala i pre vladarske loze Nemanjića.
Jedinstven manastirski kompleks sa tri crkve
„Manastirski kompleks čine tri crkve posvećene Svetom Nikoli, Uspenju Presvete Bogorodice i Svetom Iliji, što se sreće samo još u Pećkoj patrijaršiji, koja ima četiri crkve.
Obnavljali su ga kralj Uroš Prvi i Stefan Dečanski, a o njemu se starala i vlastelinska porodica Vojinović. Bio je njihov mauzolej i imao je u svom sklopu bolnicu i školu“, rekao je iguman Teofil za Rinu.
Ova svetinja poznata je i kao manastir Svetog Nikole u Dabru, a u hijerarhiji srpske crkve pripada joj peto mesto. Od samog svog nastanka, kroz vekove, bio je duhovni centar Srba nastanjenih u ovom kraju.
Sveti Sava i osnivanje Dabarske episkopije
„U njemu je 1219. godine Sveti Sava uspostavio jednu od prvih episkopija osamostaljene Srpske pravoslavne crkve i za prvog episkopa postavio Hristofora, svog najboljeg učenika iz Hilandara.
Sama činjenica da je manastir Sveti Nikola bio centar Dabarske eparhije dovoljno govori o njegovom značaju u to doba. Među razlozima se pominje to što je ovaj manastir iz prednemanjićkog doba, zatim i to što se nalazio u pograničnom delu“, kaže iguman Teofil.
Srednjovekovni centar pismenosti
Manastir je bio i srednjovekovni centar pismenosti, jer je ovde otkriven luksuzni pisarski srebrni pribor, koji se sastoji od dva stila za pera i mastionice sa očuvanim okamenjenim mastilom.
Arheološka otkrića i vredni predmeti
Pre osam godina, u sklopu arheoloških istraživanja ispred oltara crkve Uspenja Presvete Bogorodice, otkriveno je 40 crkvenih predmeta od srebra i zlata.
Stručnjaci najvrednijim predmetima pronađenim u manastiru svakako smatraju ripide od pozlaćenog srebra, koje je manastiru darovao Makarije Sokolović, prvi patrijarh 1557. godine obnovljene Pećke patrijaršije.
Makarije Sokolović i važnost manastira
Kako se može pročitati u istorijskim spisima, on je često boravio u ovom manastiru zbog zdravlja, ali i zbog toga što su se upravo na tom mestu rešavala bitna pitanja za tadašnju srpsku crkvu.
Mesto odluke o ustanku 1875. godine
Na Ilindan 1875. godine, kod ovog manastira doneta je odluka da se organizuje opštenarodni ustanak. Napravljen je dogovor o učešću naroda Polimlja i starovlaškog kraja, i utvrđeno je da ustanak počne na Veliku Gospojinu.
Tursko razaranje i kasnija obnova
Ustanici su poraženi, a Turci su tada manastir prvo pretvorili u magacin, a u porti su napravili kasarnu. Ipak, verujući narod nije odustao od svoje svetinje, pa je manastir kasnije ponovo obnovljen.
