Ovaj viskorangirani hrvatski komunista zahtevao je da Kominterna i Komunistička partija Jugoslavije priznaju Srbima na području Vojne, Banjalučke i Visoke krajine pravo na državotvorno samoopredeljenje
Komunističke partija Jugoslavije je na svom Četvrtom kongresu u Drezdenu oktobra 1928. usvojila stav Kominterne o razbijanju Kraljevine SHSKominterna je na Petom kongresu, jula 1924. definisala formulu razbijanja Jugoslavije (tada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca) i proklamovala nove države, Sloveniju, Hrvatsku i Makedoniju. Kominternina sekcija, Komunističke partija Jugoslavije (KPJ), na svom Četvrtom kongresu u Drezdenu oktobra 1928. definitivno usvaja stav centrale, razrađujući i nadgrađujući koncept rasturanja Jugoslavije, dodajući na spisak novih država Crnu Goru i dajući pravo otcepljenja Mađarima u Vojvodini i Albancima na Kosmetu.
Kako razgraničiti te projektovane, nove entitete koji, osim Crne Gore, nikad nisu bili države odnosno kako definisati, markirati i raščlaniti etnički zamršene teritorije, e to nije zanimalo profesionalne usrećitelje žrtava „velikosrpskog hegemonizma” i „srpskog šovinizma”.
Te dve komunističke floskule figurirale su kao ključni postulati, pseudoetički alibi za ignorisanje ključnog, srpskog pitanja: gde je Srbija i šta sa Srbima na homogenim srpskim teritorijama koji ostaju van njenog maglovitog opsega?!
Tu nedorečenost i konfuziju pokušao je da koriguje jedan jedini viskorangirani komunista, Đuro Cvijić, Hrvat rođen u Zagrebu.
Priču prenosimo prema zanemarenoj studiji istoričara Branislava Gligorijevića „Kominterna – jugoslovensko i srpsko pitanje” (1992).
U julu 1932. Kominterna daje „zadatke” KPJ koja potom razrađuje „teze” o akcionom postupanju u nacionalnom pitanju čiji je cilj sklapanje „borbenih sporazuma” sa nekomunističkim nacionalističkim organizacijama i grupama kako bi se vodila „akcija ugnjetenih nacija”. Prevedeno s boljševičkog matajezika: malobrojni komunisti hoće da se infiltriraju u te, druge grupacije, među „korisne idiote” (Lenjin) i da preuzmu vođstvo.
Odmah se u Berlinu formira centar „Grupe hrvatskih nacionalnih revolucionara” kojem su na čelu Georgi Dimitrov, Ljudevit Kežman i Đuro Cvijić. Uskoro pokreću i svoje glasilo, berlinski „Hrvatski list”. Za terenski rad u Jugoslaviji angažuju se specijalni kadrovi obučeni u Beču i članovi KPJ bliski nekomunističkim hrvatskim nacionalistima.
„Osnovnu snagu Grupe trebalo je da predstavljaju pristalice Hrvatske seljačke stranke i ustaša”, navodi Gligorijević.
Za ključnu figuru projekta izabran je Miroslav Krleža koji bi, po planu, napisao dve propagandne knjige i držao predavanja po Evropi. Ali, prevejani „Fric” se nećkao i opirao, nastale su velike prepirke i polemike u koje se uključio i Josip Broz i početkom 1934. stvar je zamrla.
Međutim, od svega je ipak ostao programski koncept artikulisan u brošuri „Put ka oslobođenju hrvatskog naroda”. U potrazi za „marksističkim utemeljenjem” hrvatskog pitanja autori koncepta morali su najpre revidirati samog Karla Marksa!!!
Jer, Marks je 1848. objavio da Hrvati „nemaju ni najneophodnije istorijske i političke uslove za svoju samostalnost” i da zato „imaju neizbežnu kontrarevolucionarnu ulogu”. Rezonom Zuke Džumhura na čuvenoj karikaturi objavljenoj u „Politici”, Kamilo Horvatin je ispeglao taj rašomon sugerišući da je Marksovo mišljenje „prevaziđeno Staljinovom teorijom nacionalnog pitanja po kojoj je hrvatski narod nacionalno ugnjeten”.
Redaktor teksta programa i, po prirodi stvari, glavni autor bio je Đuro Cvijić. Konstatujući pravo Hrvata na samoopredeljenje, tj. na sopstvenu državu, program Grupe ne markira njenu teritoriju ali donosi zanimljivo načelo: „Području na kojem Srbi imaju većinu i koje se kompaktno nalazi u sredini hrvatskog nacionalnog područja, pripada pravo samoodređenja”.
Cvijićevo tumačenje tog principa glasi: „Hrvatski nacionalni teritorij ima oblik prstena u čijoj sredini se nalazi skoro kompaktno srpsko područje od Gline do Glamoča i od Prnjavora do Plaškoga. Baš zato sam ja u projekat ’Uputa za rad Grupe hrvatskog nac. revolucionarnog pokreta’, u programskom dijelu umetnuo stav: ’Srpskom području koje se nalazi u sredini hrvatskog nacionalnog teritorija priznaje se pravo samoopređeljenja’.”
Ravnom linijom, od Plaškog do Prnjavora, ima 180, a od Gline do Glamoča 155 kilometara. Taj prostor je geopolitička spona Jugoslavije i objedinjuje karlovačku Vojnu granicu, Banjalučku i Visoku krajinu (Glamoč, Grahovo, Drvar, Bosanski Petrovac).
Suštinski, rezon Đure Cvijića bio je doktrinarno principijelan i moralno obziran.
Prvo, Kominternina ekspozitura zvana KPJ dosetila se da u Drezdenu proklamuje kako „velikosrpska buržoazija” eksploatiše i srpski narod van Srbije, tj. da su „ugnjeteni” i Srbi „prečani”! Zato Cvijić, iz takve premise izvodi zaključak da i oni imaju pravo samoopredeljenja.
Tada prvi čovek KPJ Josip Čižinski (Čeh rođen u Bosanskom Brodu, pseudonim Milan Gorkić), iako prihvata rečenu premisu, negira Cvijićevu tezu banalnom doskočicom kako bi se time „sišlo s partijske linije u nacionalnom pitanju”?!
Drugo, Cvijić lucidno projektuje šta bi Srbima unutar hrvatskog „prstena” moglo da se desi. Upozorava na parolu „frankovaca” i „hrvatskih šovinista”, misleći na tadašnji ustaški pokret u naponu: „Napolje sa Srbima iz Hrvatske”.
Čižinski mu cinično i zloslutno uzvraća: „Partijske (komunističke) parole nisu iste kao frankovačke. Ali predstavimo da i jesu. Zašto se ne bi mogle istaći u tom slučaju.”
Milan Četnik
