Kažu za njega da je bio „akademik koji je geografiju učio peške i na konju“. Pomalo razbarušenih, ali upečatljivih brkova, u odelu s mašnom, bio je to Jovan Cvijić, najveći srpski geograf, koji je ostavio više nego ozbiljan trag u svetskoj nauci.
Za života je napisao nekoliko kapitalnih fizičko geografskih i društveno geografskih dela. Bio je profesor Velike škole i univerziteta u Beogradu, dva puta rektor i počasni doktor pariške Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu. Od 1921. godine do smrti i predsjednik Kraljevske akademije nauka, preteče Srpske akademije nauka i umetnosti.
Život
Cvijićev otac je bio trgovac, majka iz ugledne porodice, domaćica. Osim Jovana imali su još petoro dece. Rođen je u Loznici, 11. oktobra 1865. godine. Nakon osnovne i srednje škole želio je studirati medicinu, ali općina Loznica nije imala novca za njegovo školovanje. U Beogradu, prilično razočaran, tada sreće svog gimnazijskog profesora geografije, Vladimira Karića, koji je učinio presudan korak – nagovorio je mladog Cvijića da upiše studij geografije na Velikoj školi, preteči beogradskog univerziteta. Stavio mu je na raspolaganje vlastitu biblioteku, uz obećanje da će mu pomoći oko daljeg usavršavanja i studiranja u inostranstvu.
Već tokom studija Jovan Cvijić napisao je i prvi naučni rad, „Prilog geografskoj terminologiji našoj“. Ovim radom je u literaturu uveo brojne termine kojima se i danas naučnici služe. Doktorske studije upisao je 1889. godine u Beču. Već od tada trudio se da pokaže kad god je mogao da se geografija uči i na terenu, a ne samo u studentskoj sobi. Želio je da specijalizira istraživanja o karstu, odnosno krasu – terenima na kojima su zastupljeni kraški oblici reljefa: polja, vrtača, uvala, jama, pećina i ostalog.
Pokazalo se da će ga ovi pionirski i seriozni napori kasnije u geografskoj nauci učiniti slavnim. Cvijić je u istraživanju krasa obuhvatio sveobuhvatni prostor Dinarskih planina, kraške predjele oko Trsta, Istru, Dalmaciju, Hercegovinu i istočnu Srbiju. Doktorsku disertaciju na više od 100 strana pod imenom „Fenomen krasa“, odbranio je krajem 1892. godine. Postavši 1893. godine redovni profesor na beogradskoj Velikoj školi, s velikim entuzijazmom je osnovao Geografski zavod, preteču Geografskog fakulteta.
Istraživanja
Četiri decenije Jovan Cvijić je lutao po bespućima Srbije, Grčke, Makedonije, Bugarske, Slovenije, Hrvatske i drugih balkanskih i evropskih zemalja u potrazi za potrebnim materijalom, kada su olovka, papir i fotoaparat bili njegovo jedino oruđe na ekskurzijama po nepristupačnim terenima. Može se reći da je na jednom takvom putovanju 1896. godine Cvijić pomerio granice svetske nauke. Na planini Rili u Bugarskoj otkrio tragove pleistocene glacijacije. Do tada se, naime, verovalo da je ledeno doba na ovom području zahvatilo samo Alpe. Cvijić je u delu „Tragovi starih glečera na Rili“ dokazao da su ti tragovi puno širi.
Stvaranje države
Po okončanju Velikog rata, sudelovao je kao stručni ekspert Kraljevine SHS na Mirovnoj konferencija u Parizu, 1919. godine. Jedno od glavnih pitanja bilo je teritorijalno razgraničenje među državama. Jovan Cvijić kao geograf odigrao je u tim pregovorima jednu od važnijih uloga. Kako kažu svedoci te konferencije, Cvijić je ponegde uspeo, ponekad je bio razočaran, ali o tim pitanjima, kako je sam govorio „odlučivali su ipak političari i velike sile“.
Međutim, zahvaljujući Cvijiću nova država je dobila Banat i dobro trasiranu granicu prema Rumuniji, kao i dio Dalmacije, iako su Talijani insistirali da je Jadransko more njihovo „sa svih strana“. Jovan Cvijić je bio austrougarski đak koji, politički, Austro-Ugarsku nije volio. Smatrao je da ona iza sebe ima jaku Nemačku, koja je gura na jug „sa zadatkom da posvađa i razgazi narode Balkana kako bi ih lakše osvojila“, što i nije bilo daleko od istine.
Cvijićev najzapaženiji stručni doprinos nalazi se na području antropogeografije. Reč je o naučnoj disciplini koja proučava odnose između prirodne sredine i čoveka. Bavi se pitanjima geografskog razmeštaja stanovništva, te kulturnih i privrednih odlika prostora. Stoga je Cvijićevo kapitalno antropogeografsko delo „Balkansko poluostrvo“ , prvi put objavljeno na francuskom jeziku 1918. godine za vreme njegove profesure na pariškoj Sorboni. Generalno, ako se stvari pogledaju iz ondašnje evropske, pa i svetske akademske perspektive, kažu današnji geografi, „jasno je da je Cvijić bio vodeći autoritet na polju više prirodnih i društvenih nauka, što je izuzetan rezultat, koji i danas može da služi kao primjer“.
Jovan Cvijić umro je 1927. godine u Beogradu. Iz poštovanja i radi spomena na njegov pionirski rad na području geografije, mnoge škole, kao i naučne ustanove u Srbiji danas nose njegovo ime.
