Prvu svetsku tehnološku revoluciju Vinčanci su pokrenuli pre više od 7000 godina – prvi su na svetu otopili metal i time promenili tok razvoja celog čovečanstva.
Počeli su da uzgajaju stoku i žitarice, bavili se keramikom i bili su majstori trgovine. To što se događalo u neolitu u Vinči može se porediti sa pojavom interneta i prelaskom u digitalni svet u savremenoj istoriji.
„Priča ekonomije vinčanske kulture je zapravo priča o ’neolitskom paketu’ i prvenstveno o prilagođavanju ljudskog društva na proizvodnju, prvi put u istoriji na proizvodnju hrane, jer su da tada prethodnih 100.000 godina ljudi živeli u lovačko-sakupljačkim zajednicama i prvenstveno su korisnici hrane i resursa iz prirode“, navodi arheolog dr Miroslav Kočić, izvršni menadžer projekta „Rekonstrukcija, revitalizacija i prezentacija arheološkog lokaliteta Belo brdo u Vinči“.
„Tokom neolitske revolucije koja počinje početkom holocena, to jest interglacijale pre nekih 12, 13 hiljada godina čovečanstvo prvi put počinje da proizvodi hranu i pravi resurse, iz različitih stvari koje se već nalaze u prirodi, ali se sada transformišu putem vatre i tehnoloških procesa u nešto što je delo čoveka kreatora. Sada možemo da vidimo to, prvenstveno u grnčarskoj proizvodnji, koja je karakteristična za početak neolita, uz naravno, pripitomljavanje biljaka i životinja koje čine taj čuveni, u struci nazvani ’neolitski paket’“, objašnjava arheolog.
Sa dolaskom prvih poljoprivrednika iz Anadolije u Evropu i njihovim susretom sa lovcima-sakupljačima na Balkanskom poluostrvu, koji su pre toga imali kulturu Lepenskog Vira, dolazi do stvaranja starčevačke, prethodnice vinčanske kulture. U njoj postoje male, mobilne populacije koje ne prave trajna naselja poput vinčanskih. Bave se zemljoradnjom na jednom mestu dok ne isposte zemlju, a potom se odmah premeštaju na drugu poziciju. Lov je bio mnogo učestaliji kao jedna od strategija preživljavanja tokom tog perioda inicijalne poljoprivrede na Balkanu.
Međutim, oko 5300. godine imamo ogromne promene na Balkanskom poluostrvu. Još uvek nismo sigurni šta ih je izazvalo, klimatski ili populacioni razlozi. Imamo pojavu velikih vinčanskih naselja već u ranim fazame te kulture. Kod Vinče je veoma zanimljivo i bitno da se sva postojeća znanja iz starčevačke kulture o proizvodnji keramike, uzgoja žitarica, stočarstva, primenjuju, ali na mnogo višem nivou, sa mnogo učestalijim življenjem na jednom mestu, mnogo intenzivnijom proizvodnjom, sa mnogo više ljudi kako proizvođača, tako i korisnika tih svih proizvoda“, ističe dr Kočić.
Arheolozi i dalje izučavaju tačan karakter tih promena nastalih oko 5300. godine. Jedna od hipoteza je da su se prelaskom na stočarstvo, uzgajanje krupne stoke, goveda, kao primarnog izvora kalorija za potrošnju u jednoj zajednici promenili i ostali društveni odnosi u toj zajednici.
„Za razliku od proizvodnje žitarica kao primarne funkcije, gde imamo veliki broj ljudi iz naselja samo angažovan na obradi zemlje, koja je na Balkanu dosta teška za obradu i uzgoj žitarica, sada se oslobađa jedan deo populacije koji počinje da se specijalizuje za druge stvari. Tako mobilnost jednog dela, a istovremeno sedentarnost drugog dela populacije omogućavaju razvijanje veoma različitih formi ekonomskog delovanja i delatnosti što dovodi do inovacija najviše izraženih kroz trgovinu, razvoj metalurgije i rudarenja“, dodaje arheolog.
Priroda neolitske ekonomije i poljoprivrede zasniva se delimično i na upotrebi kamenih alata, koji su mogli da se nađu u prirodi, ali za kamen podoban za obradu neophodno je bilo i rudariti. Spajanje tih niti dovelo je do tehnologije – pirotehnike potrebne za proizvodnju grnčarije i revolucionarnih inovacija poput rudarenja za pigmente korišćene u bojenju odeće, a potom prvih eksperimentisanja sa metalima.
„I to je ono što je najteže preneti javnosti, koliko je taj skok značajan, preradom te rude možete doći do svetlucavog skupocenog materijala, to jest bakra, a kroz termičku obradu može postati objekat intrizične vrednosti i dalje da se koristi za trgovinu. Tokom vinčanske kulture naročito se ogleda potreba ljudi za estetizacijom, za umetnošću – prvi bakar se ne koristi za puke alate i tehnološke procese, već za ukrašavanje tela, za nakit“, naglašava dr Miroslav Kočić, izvršni menadžer projekta „Rekonstrukcija, revitalizacija i prezentacija arheološkog lokaliteta Belo brdo u Vinči“.
