Priča o prvom pozorištu počela je u Kragujevcu, prestonici Kneževine Srbije od 1818. do 1840. godine. Knez Miloš je osnovao prve građanske institucije, a među njima, zajedno s Joakimom Vujićem, i prvo pozorište – Knjaževsko-srpski teatar.
Pokrovitelji prvih pozorišta
Knez Miloš i knez Mihailo, vladari iz dinastije Obrenović, pokrovitelji su i osnivači prvih pozorišta u Srbiji 19. veka. Za njih je to bio simbol ličnog i nacionalnog prestiža i institucija čiji su značaj dobro razumeli.
Priču o pozorištu započeo je knez Miloš u svojoj prestonici Kragujevcu osnivanjem Knjaževsko-srpskog teatra (1835–1836), prvog (dvorskog) pozorišta u Kneževini Srbiji.
Izložba u Muzeju pozorišne umetnosti Srbije
Reprezentativna postavka „Dinastija Obrenović i pozorište: između slave i tragedije”, na kojoj je studiozno istrajavala autorka Biljana Ostojić, viša kustoskinja, a koja je upravo utemeljena u Muzeju pozorišne umetnosti Srbije, podseća na istorijski period osoben po mnogo čemu u burnoj prošlosti našeg podneblja. I na neraskidivu vezu dinastije Obrenović i pozorišta.
Kratak vek Knjaževsko-srpskog teatra
Izložba „Dinastija Obrenović i pozorište” posvećena je raznorodnim vezama vladarske porodice Obrenović i srpskog pozorišta. S jedne strane, knez Miloš i knez Mihailo su u 19. veku bili pokrovitelji i osnivači prvih pozorišta u Kneževini. Knez Miloš je po odvajanju Srbije iz Osmanskog carstva osnovao prve građanske institucije.
Pored ostalog, omogućio je Joakimu Vujiću pokretanje Knjaževsko-srpskog teatra u Kragujevcu. Rad teatra bio je kratkotrajan (početkom 1835. i ponovo početkom 1836), predstave su izvodili dilentanti, a pozorište je imalo karakter „dvorskog”, jer su publiku činili knez sa svojom svitom i poneki Kragujevčani koje bi knez pozvao.
Beograd postaje prestonica pozorišnog života
Uskoro Beograd postaje prestonica, pa se napori za osnivanje pozorišta i uspostavljanje njegove kontinuirane delatnosti prenose u glavni grad.
Od 1841. do 1868. pozorišni život je više puta počinjao i prekidao se: na improvizovanim scenama u carinarnici, ugostiteljskim objektima, pivari, kupalištu, nastupale su amaterske i profesionalne trupe. Sada su to narodna pozorišta, publiku čine građani čija želja za stalnim pozorištem neprekidno raste.
Veze dinastije Obrenović i pozorišta
– Veze vladarske porodice i teatra vidljive su i u dramskoj i pozorišnoj umetnosti, gde su predstavljani kao slavljeni ili tragični junaci. Priča o prvom pozorištu počela je u Kragujevcu, prestonici Kneževine Srbije od 1818. do 1840.
Knez Miloš, vođa Drugog srpskog ustanka, osnovao je prve građanske institucije, a među njima, zajedno s Joakimom Vujićem, i prvo pozorište – Knjaževsko-srpski teatar. Kao pokrovitelj poduhvata, a po ugledu na druge teatre pri dvoru, želeo je pozorište koje će prevashodno raditi u svečarskim trenucima, kao što su Sretenjska skupština, prispeće topova iz Carigrada, njegove lične proslave – kaže Biljana Ostojić i dodaje da je knezu bilo važno da zabavi sebe i odabranu publiku: „Vazda voleo da mu se svira i peva.” Pozorište je radilo od 1835. do 1836.
Za sedam predstava postoje pouzdani datumi premijera, o čemu svedoči pisanje „Novina srbskih”. Iako je teatar kratko trajao i izvođenja bila na dilentantskom nivou, bio je to važan datum u istoriji pozorišta, osnovanog po odluci vladara kao prvo pridvorno (državno) pozorište sa sopstvenom scenom, direktorom, osobljem, orkestrom, horom, glumcima amaterima i predstavama.
Obrenovići, junaci dramskih komada
Vreme vladavine kneza Mihaila od 1860. do 1868. istoričari ocenjuju kao buđenje nacionalnog i kulturnog poleta. Strast s kojom je ušao u ostvarenje velikog državnog projekta, izgradnju i osnivanje Narodnog pozorišta posledica je njegove želje da Srbija ima evropsku instituciju, koja će predstavljati njenu kulturu i biti potvrda nacionalnog identiteta.
Izgradnja Narodnog pozorišta
Gostovanje Srpskog narodnog pozorišta 1867. ubrzalo je njegovu odluku. Polovinom januara 1868. počele su pripreme za izgradnju zdanja na Stambol-kapiji. Knez Mihailo je bio spreman da pozorište podigne o svom trošku.
Posle drugog gostovanja Srpskog narodnog pozorišta (od septembra 1867. do sredine januara 1868), posle predstave 5. novembra, u razgovoru sa Jovanom Đorđevićem, upravnikom gostujuće trupe, knez Mihailo izgovara sudbonosne reči: „Sazidaćemo mi vama teatar za sebe, pa ćete biti sasvim zadovoljni.”
U tom smislu, on za izgradnju stalnog pozorišnog zdanja ustupa plac kod nekadašnje Stambol-kapije, a za upravnika poziva iskusnog Đorđevića, koji već tokom leta 1868. formira ansambl i u jesen počinje prva sezona Narodnog pozorišta u Beogradu, u gostionici „Engleska kraljica”.
Spomenica u kamen temeljac Narodnog pozorišta
Prvu pozorišnu zgradu knez nije dočekao: posle atentata u Topčideru (26. maja 1868), Namesništvo, Pozorišni odbor i novi upravnik nastavljaju pripreme za gradnju i 18. avgusta 1868. maloletni knez Milan Obrenović je svečano položio Spomenicu u kamen temeljac Narodnog pozorišta.
Na opšte oduševljenje, zgrada je svečano otvorena već 30. oktobra 1869. predstavom „Posmrtna slava kneza Mihaila” po komadu Đorđa Maletića. S druge strane, članovi dinastije Obrenović se često javljaju kao junaci dramskih komada i pozorišnih predstava.
Majski prevrat kao tema umetničkih dela
Aktuelna postavka „Dinastija Obrenović i pozorište” obrađuje široki dijapazon istorijskih momenata u kojima su pripadnici dinastije Obrenović predstavljeni u dramskoj i pozorišnoj umetnosti. Jedan od najznačajnijih istorijskih događaja, koji je inspirisao brojne umetničke radove, jeste Majski prevrat 1903. godine.
Tragičan kraj kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage prikazan je u nekoliko predstava i dramskih komada koji su tragediju Obrenovića pretvorili u simboličnu temu koja je inspirisala umetnike širom regiona.
Tragičan kraj dinastije Obrenović
Tragičan događaj Majskog prevrata 1903. godine označio je kraj vladavine dinastije Obrenović i početak nove ere u političkom životu Srbije.
Ovaj događaj je duboko uticao na kulturni i pozorišni život, a sudbina Obrenovića postala je simbol nacionalne tragedije, koja je neretko izvođena na pozorišnim scenama. Obrenovići su, kao vladari i dramski junaci, ostavili dubok trag u istoriji srpskog pozorišta, a izložba u Muzeju pozorišne umetnosti Srbije posebno ističe njihov uticaj na razvoj ove važne institucije.
