Za hram Svetog Pantelejmona u crkvenim knjigama piše da je najupečatljivije monaško stanište na zapadnoj obali Svete Gore. Između 1346. i 1500. godine u manastiru je „najviše bilo grčkih, a odmah za njima i srpskih monaha“. Nema sumnje da je u to vreme Sveti Pantelejmon bio pod pokroviteljstvom srpskih vladara. I vladalo je „opšte uverenje da Pantelejmon pripada Srbima“. Današnji manastir Pantelejmon je iz temelja podignut krajem XVIII veka.
Pokroviteljstvo cara Dušana naročito je doprinelo materijalnom oporavku manastira. Dušan mu je za igumana bio odredio učenog inoka Isaiju, koga su Atonci veoma poštovali. Isaija je u istoriju srpske srednjovekovne kulture ušao prvenstveno kao prevodilac.
Godine 1371. preveo je sa grčkog jezika korpus dela Pseudo-Dionisija Areopagita (V v. ili početak VI v.), „najviši domet hrišćanskog neoplatonizma“ (S. Averincev), na kome počiva sva vizantijska teologija posle šestog veka, dovršivši svoj prevod u vreme Maričke bitke. Da je Pantelejmon smatran srpskim manastirom, govori i pismo despotice Angeline, udovice srpskog despota Stefana, ruskom knezu Vasiliju Ivanoviču (1503–1533) u kome traži da pod svoju zaštitu uzme manastir „kao njeno dobro“ (Hristu:257).
Dolazak ruskih kaluđera
Ruski kaluđeri su na Atos počeli da pristižu u većem broju tek kada je Rusija zbacila mongolski jaram. Između 1500. i 1740. godine u manastiru je prvi put u bogosluženju preovladao slovenski nad grčkim jezikom, ali je bratija i dalje prolazila kroz velika iskušenja. Manastir je jedno vreme toliko bio ekonomski propao pa je bio oslobođen plaćanja doprinosa svetogorskoj opštini. Kada je učeni kaluđer Vasilije Barski prvi put došao u Rusik, 1725, zatekao je samo dva ruska i dva bugarska monaha, a 1744. samo nekoliko Grka. Dotrajale zgrade, sklone padu, navele su kaluđere da pređu na obalu, gde su sa blagoslovom patrijarha Grigorija V i uz novčanu pomoć vlaškog kneza Kalimaha Aleksandra Skarlata sagradili crkvu i južno manastirsko krilo.
Pored Rusika, deset paraklisa izvan manastirskog kruga, dve kelije u Kareji i još tri na drugim mestima, Sveti Pantelejmon ima još tri zavisna staništa. To su: skit Uspenja Bogorodičinog (poznatiji kao Bogorodica) na istočnoj strani Atosa, u šumovitom kraju, iznad manastira Pantokratora, Nova Tivaida i Hrumica.
Bogorodica je od 1818. godine opštežiteljni skit, u njemu žive bugarski monasi. Pored glavne crkve su i dva paraklisa posvećena Jovanu Rilskom i slovenskim apostolima Ćirilu i Metodiju.
Metoh Hrumica je nekad bio hilandarski, jer je na hilandarskom zemljištu. Ovde su Rusi podigli crkvu, bolnicu i još nekoliko velikih zdanja. Možda za „neke visokoobrazovne ustanove, namenjene Svetogorcima ali i ljudima iz spoljnjeg sveta“, kako kaže jedan hroničar Svete Gore. Istorijski događaji su omeli da svoje planove ostvare. Čitav metoh je danas pod vinogradima. U Hrumici su najveće plantaže vinove loze na Atosu.
