Ušće Save u Dunav je zbog povoljnog geostrateškog položaja još od praistorije privlačilo mnoge narode. Zbog mogućnosti nadziranja vodenih i kopnenih puteva od Evrope ka Maloj Aziji koji su se ovde ukrštali, kao i kontrole leve obale naseljene varvarskim narodima, za Rimsko carstvo današnji Beograd bio je mesto od velikog značaja.
Keltski Singidunum Rimljani su osvojili početkom I veka n.e. Kada su uspostavili granicu sa varvarskim zemljama (limes) duž Dunava, podignut je niz većih i manjih vojnih utvrda na severnoj granici rimske provincije Gornje Mezije, među kojima i legijski logor u Singidunumu.
Na grebenu iznad Ušća početkom II veka sagrađeno je veliko utvrđenje (castrum) u kome je trajno bila smeštena IV legia Flavia Felix.
U devet decenija dugim arheološkim istraživanjima Beogradske tvrđave, ostaci kastruma pronađeni su na prostoru Gornjeg grada i parka Kalemegdan na površini od 20 hektara.
Istraživanja su pokazala da je kastrum bio oblika nepravilnog trapeza, sa glavnom kapijom (porta praetoria) na trasi severozapadnog bedema u blizini danas postojeće Defterdareve kapije i ostacima severne ugaone kule vidljivim ispod današnje Despotove kule.
Delovi severoistočnog bedema otkriveni su kod Zindan kapije i Paviljona Cvijeta Zuzorić, a njemu naspramni na rubu savskog šetališta.
U današnjoj Pariskoj ulici nađeni su delovi jugoistočnog bedema od koga su najbolje sačuvani ostaci jugoistočne kapije (porta decumana) čiji se temelji nalaze ispod zgrade Biblioteke grada Beograda.
Artefakti pronađeni u Singidunumu mogu se videti i kao 3D modeli na platformi Singidunum 3D.
Ostaci jugoistočne kapije
Kompleks ove monumentalne kapije činili su portal sa tri prolaza – središnjim većim za kola, i sa dve jake bočne kule. U Rimskoj dvorani BGB mogu se danas videti njeni kameni temelji ispod nekadašnjeg severoistočnog prolaza i kule, kao i ozidani kanal sa olovnom cevi za snabdevanje kastruma vodom. Prema dimenzijama i dubini temelja pretpostavlja se da je kapija bila visoka preko 20 metara.
U unutrašnjosti utvrđenja pronađeni su ostaci glavne ulice koja je vodila od ove kapije do sedišta komande, zatim ostaci vojničkih baraka, bolnice, kupatila, magacina i drugih objekata. Jaki bedemi i kule utvrđenja građeni su lomljenim kamenom i krečnim malterom, sa oplatom od klesanih kamenih kvadera. Ispred zidina protezali su se duboki odbrambeni rovovi.
Izvan utvrđenja razvijalo se jezgro gradskog naselja sa javnim i privatnim građevinama na prostorima između današnje ulice Kralja Petra, Kosančićevog venca, Trga Republike i Gospodar Jovanove ulice.
Ispred zgrade Biblioteke u Rajićevoj ulici, otkriveni su ostaci dve ulice koje su od jugoistočne kapije išle kroz civilni deo grada i koje se delimično poklapaju sa današnjim ulicama Vasinom i Knez Mihailovom.
Ekonomski i kulturni procvat grada
Dolaskom IV legia Flavia nastaje vreme ekonomskog i kulturnog procvata grada. Pored lokalnog stanovništva i vojnika, u Singidunumu su živeli trgovci i zanatlije iz svih krajeva Carstva.
Tekovine rimske civilizacije kao i elementi različitih kultura, često iz najudaljenijih provincija, ovde su se sretali dajući živost i poseban duh gradu koji u II veku dobija status municipijuma, a u III veku postaje kolonija.
Krajem IV veka napadi varvara postaju sve učestaliji, ali tek 441. žestokom naletu Huna jedna od najjačuh tvrđava u ovom delu Podunavlja, kastrum u Singidunumu, nije uspela da se odupre.
Savremeni Beograd, leži na materijalnim ostacima svoje burne prošlosti. Prilikom građevinskih radova, naročito u centru grada, često se danas nailazi na fragmente antičkih spomenika. Tako su prilikom rekonstrukcije i adaptacije zgrade Biblioteke grada Beograda, sredinom 1980-ih godina, ispod podrumskih prostorija, otkriveni delovi rimske fortifikacije. Nakon tog značajnog otkrića odlučeno je da deo antičke građevine bude muzeološki prezentovan uklapanjem u savremeni enterijer namenjen za javne skupove. Tako je, umesto predviđenog depoa za knjige, formirana jedinstvena Rimska dvorana BGB.
