Sava Šumanović je jedan od najznačajnijih i najoriginalnijih srpskih slikara u istoriji srpskog slikarstva, posebno 20. veka.
Njegova dela utkala su se u kulturni identitet Šida, ali i identitet srpskog naroda uopšte.
Život, mladost i školovanje
Rođen je 22. januara 1896. u Vinkovcima, na teritoriji današnje Hrvatske.
Roditelji Milutin i Persida, poticali su iz uglednih porodica iz Šida. Oboje su bili školovani i imali jake porodične veze i u Zagrebu i u Beogradu.
Posle gimnazije u Zemunu, Sava upisuje 1914. slikarstvo u Zagrebu, na početku Prvog svetskog rata. Završava je sa odličnim uspehom, a njegova platna iz tog perioda ukazuju na simbolizam i tada popularnu secesiju.
„Svi su bili revolucionari u odnosu na profesore koje su smatrali zastarelim, a jedini je Sava Šumanović bio revolucionar u odnosu na umetnost“, kazala je Antonija Koščević Tkalčić, Šumanovićeva prijateljicu sa zagrebačke Akademije.
U jesen 1920. odlazi na nekoliko meseci na usavršavanje u Pariz, tada kulturni centar sveta.
Po povratku u Zagreb, slika u novom stilu kubizma, čiji je sledbenik bio njegov francuski učitelj Andre Lot, ali lokalna konzervativna publika njegov stil prihvata sa rezervom. Ipak, i u to vreme bilo je zaljubljenika u njegovo delo.
U Pariz će otići ponovo 1925. kada je prodao dvadeset slika jednom advokatu, koje se danas čuvaju u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Učestvovao je u oslikavanju kultne kafane La Coupole , 1927 u Parizu.
Povodom izložbe njegovih dela koja se nalaze u ovom lokalu, 2019. u Parizu, modni časopis Vog svrstao ju je među pet najznačajnijih te godine u glavnom gradu Francuske.
Te 1927. godine, naslikao je najznačajnije delo, Pijani brod.
Ova slika monumentalnih dimenzija nastala je u grčevitom radu za samo sedam dana i noći.
Kad je otvoren Muzej moderne umetnosti 1929. u Beogradu, Šumanovićevi radovi bili su deo stalne postavke.
Međutim, život nije tekao glatko. Otežani uslovi rada i niz ličnih problema doveli su umetnika do nervne iscrpljenosti tokom boravka u Parizu, pa se 1928. vratio u Šid, na oporavak. Neko vreme se lečio na klinici u Beogradu.
Bolnica je potpuno uništena u bombardovanju za vreme Drugog svetskog rata, te nije sačuvana dokumentacija o lečenju.
Šumanović o tom periodu govori kako je bio „teško duševno bolestan“, jer se borio sa samim sobom i „ružnim, žalosnim i ogavnim životom“.
Ali i u tom teškom periodu ima snage da slika akvarele.
Atelje u kojem nastaje novi kosmos
Posle klinike, umetnik se vraća u porodičnu kuću u Šidu i potpuno se posvećuje slikanju. Njegova platna vinula su ga u red najznačajnijih i najistaknutijih srpskih umetnika.
Koliko se sugrađani i danas ponose ovim slikarom, govori to što Šid zovu „gradom Save Šumanovića“
Tokom poslednje decenije života, naslikao je 600 slika, a njih 417 se čuva u galeriji u ovom sremskom mestu.
Na dve trećine slika su pejzaži Šida i okoline. To govori koliko je Sava voleo Šid. Tu je imao idealne uslove za rad. Roditelji su mu obezbedili ličnog kočijaša sa kojim je obilazio okolinu i skicirao. U svom ateljeu postajao tvorac novog kosmosa.
Uspeo je da napravi ciklus slika u kojem se figure ponavljaju, sa samo jednom plavokosom devojkom kao modelom tokom tih 10 godina i skicama crnki koje je poneo sa pariskog Monparnasa.
Kada mu je umro otac 1937, Sava preuzima brigu o imanju. Uz ekonomiju, nastavio je da neprekidno slika i da se usavršava.
Učio je engleski jezik, pohađao časove igranja, posetio je gostujuću izložbu francuskog slikarstva 19. veka u Narodnom muzeju u Beogradu, pripremajući se za sopstvenu, planiranu za 1939, navodi se u biografiji Šumanovića.
Pred otvaranje, posle pauze od 11 godina, u Beograd su deset dana njegove slike železnicom stizale u prestonicu, zapakovane u 21 sanduku.
Bile su raspoređene u sedam dvorana današnjeg Filološkog fakulteta, na dva sprata i u hodnicima. Uprkos ratnim bubnjevima koji su odzvanjali Evropom, na toj izložbi Sava Šumanović je prodao 115 i poklonio 30 slika.
Otpor ustašama
Godinu i po dana kasnije, rat stiže u kraljevinu Jugoslaviju, i u Šumanovićev Šid.
Na prostoru današnjih Srema u Vojvodini, Hrvatske, Bosne i Hercegovine 10. aprila 1941. uspostavljena je Nezavisna Država Hrvatska (NDH), uz punu saradnju sa nacističkom Nemačkom i fašističkom Italijom.
Od prvih dana, vladavinu ustaša obeležili su teror, zločini i uterivanje straha.
Čitavim setom ustaških zakona ukinuto je ćirilično pismo, kao i prava i institucije Srbima.
Sava Šumanović je reagovao umetničkim mini-otporom – prestao je da potpisuje slike i stavljao samo godinu.
Za najzloglasniju ustašku akciju smatra se ona protiv partizanskih jedinica na Fruškoj Gori i u Sremu i civilnog stanovništva. Upravo u njoj je stradao i Šumanović.
Odveden je 28. avgusta 1942, u zloglasni zatvor u Sremskoj Mitrovici, mučen i verovatno streljan dva dana kasnije.
