Devetog oktobra 1934. u pola četiri po podne stigao je jugoslovenski brod „Dubrovnik” sa kraljem Aleksandrom Karađorđevićem u marseljsku luku, praćen celokupnom francuskom sredozemnom flotom, u zvaničnu posetu Francuskoj.
Ministar mornarice Fransoa Pjetri pošao je u susret jugoslovenskom ratnom brodu, dok su luku nadletali francuski hidroavioni. U admiralskom motornom čamcu ministar Pjetri, zajedno s kraljem, odevenim u jugoslovensku admiralsku uniformu s lentom Legije časti preko grudi, otplovio je do starog marseljskog pristaništa.
Na pristaništu su kralja čekali visoki francuski državnici
Na pristaništu kralja su čekali ministar spoljnih poslova Francuske Žan-Luj Bartu i mnogobrojni drugi francuski i jugoslovenski velikodostojnici. Kralj je ušao u otvoreni automobil marseljskog prefekta.
Pored njega je sedeo Bartu, a preko puta general Alfons Žorž, član francuskog ratnog saveta, okićen brojnim odlikovanjima. Povorka od velikog broja automobila je krenula.
Kako se odvio atentat na kralja Aleksandra?
Bilo je četiri sata i 10 minuta kad je kraljev automobil stigao na trg pred marseljskom berzom, koji je bio ispunjen ogromnom masom sveta. U tom trenutku krupan čovek u odelu kafene boje dotrčao je do kraljevog automobila, skočio na papučicu i iz neposredne blizine ispalio osam metaka u pravcu kralja, Bartua i generala Žorža.
Iako ga je jedan gardista sabljom udario tako da je odmah pao na zemlju, atentator je ležeći produžio da puca, po nekim izveštajima iz drugog revolvera. Linčovani atentator je u nesvesnom stanju prenet u odeljenje javne bezbednosti.
Ubica je bio Vladimir Georgiev Černozemski
Kod njega je nađen falsifikovani čehoslovački pasoš izdat 30. maja 1934. od strane generalnog konzulata u Zagrebu na ime Petra Kelemana, trgovca, koji je francusku vizu dobio 28. septembra. Pored toga i jedan manji revolver, stotinu metaka i jedna bomba.
Sedam dana posle atentata definitivno je utvrđen identitet ubice – Bugarin Vladimir Georgiev Černozemski, Vlada Šofer, višestruki ubica, pripadnik terorističke VMRO.
Kralj Aleksandar je pogođen na tri mesta
Kralj Aleksandar pogođen je na tri mesta, i to u visini jetre, u rame i nešto iznad kuka. Smrtonosna rana bila je ona koja je povredila jetru i izazvala izliv krvi… Smrtno ranjen kralj je odvezen u prefekturu, gde je stigao živ, srce mu je još kucalo.
Odmah su priskočili u pomoć lekari, među njima i profesor g. Bertran. Međutim, njihovo angažovanje bilo je beskorisno. U 16 časova i 45 minuta lekari su konstatovali smrt, tačno pola sata posle atentata.
Cela Kraljevina Jugoslavija je ostala ujedinjena u bolu i žalosti
Nastao je tajac. Svi su oborili glave sa suzama u očima. Kraljevo telo prekriveno je jugoslovenskom trobojkom, iznad glave upaljena je voštanica i utuljena svetla. Hladnokrvni ubica zaledio je večiti nezaboravni osmeh kralja-pobednika u njegovoj 46. godini života.
To je uprošćena slika atentata na kralja Aleksandra, koji je ubijen pred očima brojnih francuskih zvaničnika i građana koji su priredili doček kralju junaku i savezniku iz prošlog rata.
Pred svirepim ubistvom kralja narod je ostao nem i ujedinjen u bolu i žalosti u čitavoj Kraljevini Jugoslaviji.
Atentat su organizovale ustaše uz pomoć tajnih službi
„Najveći vladalac naše istorije, najmudriji vojskovođa naših pobedonosnih ratova, najhrabriji ratnik naših slavnih bitaka, prvi vitez među vitezovima, legendarni vojnik i herojski kralj”, kako je opisivan, stradao je od ruku bugarskog plaćenog ubice, a atentat su organizovale hrvatske ustaše uz pomoć tajnih službi Bugarske, Mađarske i Italije.
Posle istrage, na suđenju 1936. godine, pripadnike ustaške organizacije kao saučesnike u atentatu – Miju Kralja, Ivana Rajića i Zvonimira Pospišla – sud u Francuskoj je osudio na doživotnu robiju, a organizatora Antu Pavelića u odsustvu na smrtnu kaznu (Italija je odbila da ga isporuči).
Ko je imao interes da ukloni jugoslovenskog kralja?
Od tog dana do danas, kako o samom atentatu, odnosno o njegovoj političkoj pozadini, tako i o samom jugoslovenskom kralju, postoje različite verzije i ocene. Iako su sam atentat i njegova organizacija detaljno istraženi, rekonstruisani i sudski procesuirani, ostaje pitanje političke pozadine, odnosno pitanje ko je imao interes da ukloni jugoslovenskog kralja.
Pored unutrašnjih grupa, kao što su ustaški i bugarski separatisti i komunisti, na spoljnom planu to su Italija, s kojom je Jugoslavija imala napete odnose oko zapadnih granica, nemački nacionalsocijalizam u usponu i boljševički režim u Rusiji, s kojim je kralj odbijao da uspostavi bilo kakvu saradnju. Takođe i Bugarska i Mađarska, koje se nisu mirile s gubitkom teritorija posle Prvog svetskog rata.
Ovim aktom je ubijeno narodno jedinstvo i Kraljevina Jugoslavija
Mnogi smatraju da su ubistvom kralja ubijeni narodno jedinstvo i sama Kraljevina Jugoslavija, koja je posle njegove smrti preuređena stvaranjem Banovine Hrvatske, a onda udarom spolja 1941. srušena, podeljena, a od dojučerašnje braće srpski narod je doživeo stravične zločine, genocid u ustaškoj Nezavisnoj državi Hrvatskoj koju su vodili oni koji su optuženi i osuđeni za ubistvo kralja Aleksandra.
Ratnik i državnik
Delo vladara kralja Aleksandra, za života već legendarne ličnosti vojskovođe, bilo je oličenje oslobođenja i ujedinjenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije, čiji je on glavni zatočnik i neimar bio.
Duže od dve decenije on je bio ključna figura burnih i velikih događaja u istoriji Srba i Južnih Slovena. Od 46 godina svog života, 31 godinu proveo je kao vojnik. Od balkanskih ratova do završetka Prvog svetskog rata on je na čelu svojih pobedonosnih armija. Započeo je i dovršio veliku oslobodilačku borbu Srba i Južnih Slovena.
Branio je dostojanstvo nezavisne države
Godine 1914. branio je dostojanstvo nezavisne države i odbio zapovedničke i unižavajuće uslove iz ultimatuma moćne Austrougarske. Govorio je da na svetu nema svetije dužnosti nego što je odbrana svoje države, svoje nacije i vere, odbrana svog ognjišta, svojih starih i nejakih.
U tim događajima on je bio i vojskovođa, i kralj državnik, vođa naroda, čuvar mira na Balkanu i u srednjoj Evropi. Mnogi smatraju da je upravljao u svim prilikama i svim događajima, a ne događaji njime. Vladar iz naroda i za narod.
Komunisti su ga nazvali surovim diktatorom i monarho-fašistom
Međutim, o kralju Aleksandru Karađorđeviću postoje i druga često protivrečna mišljenja, samih savremenika i istoričara, posebno ona koja su formirana u komunističkoj propagandi. Označavan je kao monarho-fašista, kao velikosrbin, kao surovi diktator i eksploatator širokih narodnih masa, prebacivano mu je da državom upravlja kao kasarnom, da su mu način života i odlučivanja bili vojnički…
Nesporno je da je kralj Aleksandar krupna istorijska ličnost, da je želeo snažnu i centralizovanu državu jedinstvenog naroda od tri plemena, Srba, Hrvata i Slovenaca (troimeni narod). Želeo je Jugoslaviju s Jugoslovenima i verovao u narodno jedinstvo.
Rusija se seća kralja Aleksandra
U 15.00 časova u Odeljenju za odnose Crkve i društva Eparhije peterburške, sa blagoslovom mitropolita peterburškog i ladogskog Varsanufija, održan je osnivački sastanak Javnog odbora za ovekovečenje uspomene na kralja Aleksandra Karađorđevića l održaće se u Sankt Peterburgu.
Ruska inicijativa za podstavljanje spomenika kralju Aleksandru u Sankt Peterburgu
Glavni zadatak ovog Odbora biće postavljanje spomenika kralju Aleksandru u Sankt Peterburgu u znak zahvalnosti ruskog naroda. Otvaranje spomenika planirano je za 100. godišnjicu smrti kralja Aleksandra 9. oktobra 2034. godine.
Danas se održava izložba o kralju Aleksandru Karađorđeviću u Beogradu
Povodom obeležavanja devedeset godina od smrti kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića u Marseju, 9. oktobra biće održana izložba u Muzeju Jugoslavije u Beogradu. Ona je važna zbog negovanja kulture pamćenja i zbog toga što je Karađorđević bio prva žrtva fašizma u Evropi.
Ministar kulture Nikola Selaković je rekao za Tanjug da se izložba organizuje na inicijativu Ministarstva kulture, pod pokroviteljstvom predsjednika Srbije Aleksandra Vučića.
„Izložba ima za cilj da nas podsjeti na taj tragičan događaj 1934. godine. Tada je naš kralj odlazeći u mirovnu misiju, u posetu tadašnjim saveznicima, Francuskoj i Velikoj Britaniji, stupivši na francusko tlo u luci Marsej bio smrtnim hicima pogođen“, objasnio je Selaković.
