Sveštenik i četnički vojvoda Momčilo Đujić, jedna je od najvažnijih ličnosti u srpskoj istoriji vezanoj za Drugi svetski rat i Jugoslovensku vojsku, poznatiju kao četnici đenerala Draže Mihailovića.
Momčilo Đujić (Kovačić, kod Knina, 27. februar 1907. — San Dijego, 11. septembar 1999.) bio je srpski pravoslavni sveštenik i četnički vojvoda koji je predvodio značajan deo četnika na području severne Dalmacije i zapadne Bosne tokom Drugog svetskog rata. Đujić je bio jedan od retkih Dražinih komandanata koji nije bio jugoslovenski, već srpski ustrojen. I pre rata je smatrao da je unifikacija južnih slovena u jednu državu pogrešna nacionalna politika. Već da Srbi treba da imaju jednu homogenu državu gde bi se granice povlačile tamo gde demografija, istorija vjera i kultura to nalažu, a ne kako velikim silama odgovara, kako je sam Đujić voleo da kaže. U tom pogledu slagao se sa velikim vojvodom srpske vojske iz prvog svetskog rata, Živojinom Mišićem.
Momčilo Đujić je rođen 27. februara 1907. godine u selu Kovačić kod Knina u Kraljevini Dalmaciji, koja je bila administrativna jedinica u sastavu Austrougarske. Bio je najstariji od petero dece Rada Đujića i Ljubice. Momčilova majka je imala u planu da sinu da ime Simo, po njenom bratu, ali se njegovom ocu to ime nije svidelo i on, koji je rastao uz gusle i srpsku epsku poeziju, odlučio je da sinu da ime po vojvodi Momčilu, vlastelinu iz 14. veka koji je bio u službi srpskog cara Dušana Silnog.
Momčilo je osnovnu školu završio 1918. godine, kao najbolji učenik u razredu. Između 1920. i 1924. godine, pohađao je nižu gimnaziju u Kninu. Nakon dvogodišnje pauze, počeo je pohađati viši gimnaziju u Šibeniku, ali nije maturirao. U Sremskim Karlovcima je 1929. godine počeo pohađati srpsku pravoslavnu bogosloviju, diplomirao je 1931.
Dok se školovao u Sremskim Karlovcima, mladi Momčilo je bio oduševljen kulturom, istorijom i tradicijom, kojima ova, tada ali i pre toga za Srbe važna duhovna i kulturna varošica odiše i pleni. Ponesen emocijama i kreativnošću, Momčilo počinje da izražava svoju umetničku stranu, koju je projektovao pesništvom i poezijom, na njega je veliki uticao ostavio i velikan srpskog pesništva, Branko Radičević. U to vreme, zanesen duhom umetnosti i pisane reči i sam Đujić 1931. godine izdaje zbirku pesama pod nazivom „Emilijade“, koja je jako dobro prihvaćena kod književne kritike tog doba.
Po završetku školovanja oženio se Zorkom Dobrijević Jundžić, kćerkom uglednog trgovca iz Bosanskog Grahova. Venčali su se u crkvi Svetog Jovana Krstitelja u Kninu, gde je Momčilo kršten kao dete. 1933. godine dodeljena mu je parohija u selu Strmica, nedaleko od Kovačića. Đujićevo prvo dete bio je Siniša rođen 1934. godine, a Zorka je naredne godine rodila blizance, sina Radomira i kćerku Radojku.
U oktobru 1934. godine, bugarski nacionalista , član makedonskog secesionističkog pokreta i terorističke organizacije VMRO, Vlado Černozemski izvršio je atentat na jugoslovenskog kralja Aleksandra I Karađorđevića u Marselju. Kraljevo ubistvo su zajedno sa Italijanskim fašistima, orkestrirale ustaše, hrvatski klero-fašistički pokret. Ubrzo nakon ovoga, Đujić je počeo sakupljati oružje i organizovati srpske narodne straže u okolini Knina. „Znao sam da zemlja neće preživjeti“, objasnio je Đujić, jer niko ne može staviti Srbe i Hrvate u istu torbu.
Krajem 1934. godine, sastao se sa Kostom Pećancem, predsednikom međuratnog Udruženja četnika i osnovao jedanaest četničkih odreda u okolini Knina. Četnički pokret u Dalmaciji se pojavio tridesetih godina 20. veka. Đujić je lokalne Srbe pozivao da se pridruže četnicima. Što je nažalost mali broj Srba prihvatio. Smatrajući Hrvate svojom braćom i prijateljima, a zaboravljajući njihova zverstva nad Srbima počinjenja nepunih 20 godina unazad. Samo par godine posle toga, njihova naivnost, poverenje i dobrota će im se obiti o glavu, kroz masovna zverstva Ustaša i drugih Hrvatskih formacija. Pop Đujić nije zaboravio i iz tog razloga je intenzivno radio na formiranju četničkih formacija po celoj dalmaciji i delovima istočne Bosne.
Đujić je 9. januara 1935. godine presedavao skupom od dvadeset novoregrutovanih četnika u selu severno od Knina, zajedno sa đeneralom Ljubom Novakovićem, zamenikom Koste Pećanca. Tu je Đujić po prvi put viđen u četničkoj uniformi, sa kokardom na šubari. Đujić je 6. septembra u Vrlici osnovao četničku organizaciju. Nekoliko meseci kasnije, okupio je odred od 70 četnika iz sela Otrić i Velika Popina.
Đujić je postao poznat po svojim vatrenim govorima, zbog čega je dobio nadimak „Pop vatra”. Ton i karakter njegovih govora je varirao u zavisnosti od političkih dešavanja u Jugoslaviji, a njegova ideološka uverenja su se kretala od desničarsko rojalističkih, do centralno suverenističkih.
U maju 1937. godine, Đujić je tokom govora optužio jugoslovensku vladu da je odgovorna za loše uslove rada železničara u Dalmaciji i zapadnoj Bosni. Naročito je kritikovao Niku Novakovića Longu, poslanika iz Knina i ministra bez portfelja u vladi Milana Stojadinovića. Sredinom maja, Đujić je predvodio masovni štrajk između Bihaća i Knina u kome je učestvovalo više od 10.000 nezadovoljnih železničara. Đujićeve akcije su značajno povećale njegovu reputaciju među dalmatinskim seljacima i radnicima, koji su ga nazivali „hrabrim vođom radnika i borcem za prava malog čoveka”. Kasnije je baš ta reputacija uticala na to da Đujićeva četnička organizacija, bude pored Kalabićeve jedna od najvećih, najbolje organizovanijih i najbolje vođenih jedinica pod Dražinom komandom.
Đujića aprilski rat zatiče u Strmici sa svojom porodicom. Shvatio je da pad Jugoslavije neizbežan nakon što je video kolonu demoralisanih snaga iz jedva mobilisane 12. jadarske pešadijske divizije, odziv Hrvatskih regruta u diviziji bio je manji od 20 procenata, dok je divizija bila pod konstantnim terorističkim napadima od strane ustaša i komunista. Kada je postalo jasno da Jugoslovenska vojska ne može zadržati napredovanje sila Osovine i po osnivanju Nezavisne Države Hrvatske na čelu sa ustaškim režimom 10. aprila 1941. u Zagrebu, Đujić na liturgiji pred svojoj braćom i sestrama, pred Hristom skida mantiju i daje zakletvu da istu neće obući dok zemlja ne bude slobodna od okupatora, te počinje sa aktiviranjem svojih četničkih odreda, koji momentalno stupaju u borbu sa ustašama, koje automatski po osnivanju NDH počinju da čine masovne masakre nad Srpskom populacijom na teritoriji te nakaradne i genocidne tvorevine.
Đujić je za dlaku izbegao hapšenje od strane ustaša. Prema italijanskim izvještajima, Đujić je tog meseca imao oko 500 četnika pod svojom komandom. Sredinom meseca, njegovi četnici su pokrenuli operacije u selima pod komunističkom, ustaškom i italijanskom kontrolom između Bosanskog Grahova i Drvara. Njegovi četnici su sa uspehom držali ustaše dalje od Knina i okoline, od početka okupacije što je Srbe spasilo od daljih masakara.
Kako se leto 41′ približavalo, Đujićevi četnici su oslobodili Drvar od ustaša. Početkom leta, četnički komandant Stevo Rađenović i Đujić su stupili u kontakt sa Italijanima i od njih zatražili da zaustave ustaške zločine i masakre nad Srbima, omoguće povratak srpskih izbeglica i ukidanje uredbe kojom je omogućena konfiskacija imovine u vlasništvu Srba u NDH. Italijani su se obavezali na to u nadi da će to navesti četnike na kolaboraciju i oslabiti svaki budući ustanak na tom području, koji bi ometao glavnu železničku komunikaciju na liniji Split—Karlovac. Mnogi komunistički istoričari, pokušavaju ovaj potez Đujića i kasnije kontakte sa Italijanima da prikažu kao kolaboraciju, što je neistina. Za ovaj događaj je vezano to da je Đujić zahtevao od Italijana da utiču na ustaše, kako bi masakri i genocid nad Srbima prestali, dok je u zamenu za to Đujić obećao primirije sa italijanima. Kontakti sa njeprijatenjem radi njegove obmane ili ostvarenja određenog vojnog ili obaveštajnog cija, po međunarodnom pravu, nisu čin kolaboracije. To je bila svojevrsna vojna varka, taktika, dok Đujić ne stupi u kontakt sa đeneralom Mihailovićem i ne stavi se pod njegovu komandu, što je uskoro i usledilo.
Početkom januara 1942. godine, osnovana je Dinarska divizija nakon što je Đujić stupio u kontakt sa đeneralom Dragoljubom Mihailovićem preko kurira. Pod Mihailovićevom kontrolom, Ilija Trifunović Birčanin je igrao središnju ulogu u organizovanju četničkih jedinica u zapadnoj Bosni, Lici i severnoj Dalmaciji u Dinarsku diviziju i u te krajeve slao bivše oficire Jugoslovenske vojske da pomognu. Đujić je izabran od stane naroda za zapovednika divizije, dok je štab đenerala Mihailovića stao iza te odluke i ozvaničio je. Đujić je rekao da je Dinarska divizija pod Dražinom komandom, po Dražinom naređenju major Jugoslovenske vojske BoškoRašeta, je upućen u Dinarsku diviziju, gde postaje zamenik vojvode Đujića koji je bio zadužen da savetuje Đujića po svim taktičkim i vojnim pitanjima.
Dosta Đujićevih četnika je bilo „legalizovano“ kod strane Intalijana. To je bilo urađeno u dogovoru sa Dražom, Jugoslovenskom vladom u Londonu i bilo je odobreno od stane Britanske vojne komande kao način da se dođe do naoružanja i vojne opreme za Đujićeve četnike, ali i za Jugoslovensku vojsku ali, pre svega kao dobar izvor obajveštajnih informacija, koji se ticao sredozemlja i severne Afrike, a koje su četnički obaveštajci pribavljali od Italijana što je za Britance tada bilo prioritet. U dogovoru sa Dražom, Britanci Đujiću šalju na desetine miliona lira, zarobljenih iz Italijanskih kolonija u severnoj Africi, kako bih od Italijana nabavljao, hranu, oružje i municiju, a pre svega hranu, odeću i lekove za srpske civlile koji su pobegli od ustaškog noža.
Đujić je do predaje Italije nastavljao da zavarava Italijane i da nabavlja velike količine oružja, municije, opreme i lekova za jugoslovensku vojsku. Posle kapitulacije Italije i ako im je bilo naređeno od stane saveznika da se predaju komunistima, veliki proj Italijana prelazi na stranu četnika, a što je još važnije veliki broj ratnog materijala i poreme dolazi u četničke ruke, dovoljan da se opremi jedna divizija, od oko deset hiljada ljudi.
Po padu Italije, Đujić se usresređuje na borbu protiv ustaša i komunista, a u cilju odbrane i spašavanja života i imovine Srba n u Dalmaciji i zapadnoj bosni. Uvidevsši da će Nemci izgubiti rat, Đujić ih marginalizuje i napada ih samo kada oni napadaju njegove jedinice ili vrše zločine nad civilima i posvećuje se borbi protiv onih koji su takođe uvideli istu istinu i ubrzali su svoje planove za istrebljenje Srba a to su ustaše i takođe protiv onih, čiji je cilj samo i jedino bio nasilna promena vlasti i borba protiv takozvanog i nepostojećeg „velikosrpskog hegenizma“ i dotadašnjeg političkog i ekonomskog ustrojstva Kraljevine a to je komunistička kuga, predvođena masovnim zločincem Titom.
Do kraja rata, Đujić nije odustajao od borbe protiv okupatora, ustaša i komunista. Vodeći uspešan gerilski rat po šadinama Dinare sve do 1944. godine kada pod udarima komunističkih jedinica, naoružanih britanskom i sovjetskom tehnikom, artiljerijom, tenkovima i avijacijom biva primoran na povlačenje. U bici kod sela Pađene Dinarska divizija probija obruč, odlazi u Liku i Bihać, odakle se usiljenim maršom povlači u pravcu Slovenije. Kada su stigli u Sloveniju brojeći oko pet, šest hiljada boraca, Đujićeve snage su se pridružile Jevđevićevim četnicima. Iz Slovenije zajedno sa vojvodom Jevđevićem odlaze u Italiju gde se demobilišu kod britanskih „saveznika“.
Posle boravka savezničkom kampu u Eboliju u Italiji i u kampovima za raseljena lica u Nemačkoj, Đujić odlazi u Pariz. Od 1947. do 1949. godine Đujić je tamo i živeo, pre nego što je emigrirao u SAD, a mnogi njegovi saborci su ga sledili. Nakon dolaska u SAD, Đujić i njegovi saborci su igrali ključnu ulogu u osnivanju pokreta srpskih četnika „Ravna gora”. Međutim, ostao je snažni protivnik komunističkom režimu u novoj Jugoslaviji. Đujić se povukao u San Markos, gde je pisao pesme i druga dela koje su objavljivane u SAD i u Srbiji. U nekoliko navrata komunističke vlasti su tražile njegovo izručenje iz SAD kako bi se suočio sa njihovim optužbama za ratne zločine, ali su ti zahtevi svaki put odbijeni kao neosnovani od strane sudskih organa Sjedinjenih Američkih Država.
Đujić se upokojio 11. septembra 1999. godine u bolnici u San Dijegu u 92. godini života. Iza sebe je ostavio troje dece, dve unuke, četvoro praunučadi, brata, Boška Đujića, i sestru, Ilinku Đujić. U nekrologu posvećenom Đujiću u Njujork tajmsu koji je napisao novinar Dejvid Bajnder, navedeno je da je Đujić bio „žestok neprijatelj komunizma, nacizma i fašizma”, koji je učestvovao u „epskim bitkama Drugog svjetskog rata” i da je sproveo mnoga „dela ratne hrabrosti”.
Pop Vatra, kao što i sam nadimak kaže, čovek žustrog karaktera, visoke inteligencije, nepokolebljivog i neukrotivog patriotizma, neiscrpne vere, neumornog i neistrošivog elana u borbi za svoje ideje i ideale. Pravedan, pošten, saosećajan sa jedne strane, nemilosrdan, ali pravičan prema dušmanima sa druge strane. Vojvoda Đujić je oličenje srpskog patriote, koji je svoj život posvetio borbi za oslobođenje Srbije i Srba, prvo od nacističkih okupatora i ustaških koljača, kasnije od crvenih zavojevača i njihove klike koja i danas, nažalost vlada Srbijom. Njegova upornost, posvećenost i elan, koji ga ni u poznim godinama nisu napustili, treba da nam budu za nauk i za primer kako se boriti za svoju zemlju, svoj narod i svoju veru.
