Dinastija Kotromanića vladala je srednjovekovnom bosanskom državom od sredine 13. veka pa sve do njene propasti 1463. godine. Poreklo porodice nije pouzdano utvrđeno, a takođe je i neizvesno da li su prvi bosanski banovi Kulin Stjepan i Ninoslav bili njeni članovi. Kulin Ban bio je u vezi sa Nemanjinom kućom preko svoje sestre koje je bila udata za humskog kneza Miroslava brata Nemanjinog. Ban Matej Ninoslav prvi put se javlja u istorijskim izvorima 1233. godine a poslednji put se pominje 1249. godine. Okolnosti pod kojima je završena njegova vladavina ostale su potpuno nepoznate. Kao vladar posle Bana Ninoslava pojavljuje se Prijezda, prvi siguran član dinastije Kotromanića. Poznato je da je bio rođak Mateje Ninoslava ali je neizvesno u kom stepenu srodstva. Sa titulom bana sreće se još za vreme Ninoslavqevog života a nije isključeno da je već tada povremeno dolazio na vlast neposredno posle sredine 13. veka. Prijezda I bio je pokoran Ugarskom ( Mađarskom ) kralju Beli II i kao verni Ugarski vazal vladao je jednim delom tada podeljene Bosne. Godine 1284. drugi deo Bosne koji se sastajao od gradova Usore i Soli ugarska kraljica Jelisaveta ustupila je svom zetu srpskom kralju Stefanu Dragutinu. Krajem iste godine došlo je do zbližavanja gospodara ova dva odvojena dela., sklapanje braka između Dragutinove kćerke Jelisavete i Prijeydinog sina Stjepana, koga su Dubrovački pisci nazivali Kotromanom. Ovo povezivanje sa srpskom „svetorodnom“ dinastijom, dobiće svoj puniji smisao skoro čitav vek kasnije kada se ban Tvrtko, pozivajući se na krvnu vezu, proglasio potomkom Nemanjića i krunisao se za srpskog kralja.
Pored Stjepana ban Prijezda I imao je još dva sina, Prijeydu II i Vuka. Prijezda II delio je uz Stjepana vlast u Bosni do 1290. godine, dok se Vuku gubi svaki trag. Posle 1290. Prijezda II se više ne pominje i na čelu bosanske države ostaje samo Stjepan, koji je vlast uzeo negde između 1287. i 1290. godine. Oko 1302. godine bana Stjepana I Kotromanića potisnuo je Mladen Šubić brat bribirskog kneza Pavla Šubića, koji još 1299. godine držao jedan deo Bosne. Posle Mladenove smrti 1304. godine na njegovo mesto došao je Mladen II sin Pavla Šubića koji je tada postao gospodar čitave Bosne nakon smrti Stjepana I. Nešto pre 1314. godine u Bosni su izbili nemiri, pošto su protiv banove udovice Jelisavete podigla jaka opozicija, gde ona sa sinovima odlazi u Dubrovnik, ali se još u vreme vrhovne vlasti Mladena II vraća u Bosnu, a njenog sina Stjepana, Mladen II prihvata kao svog štićenika.
Stjepan II Kotromanić vladao je Bosnom najpre kao vazal Mladena Šubića, a zatim samostalno od 1322. do 1353. godine. Posle pada Mladena II, Ban Stjepan je za čitavo vreme vladavine ostao veran Ugarskom kralju Karlu I i njegovom nasledniku Lajošu ( Ludoviku ) I. Posle smrti srpskog kralja Milutina, novembra 1321. godine dinastički razdori u Srbiji omogućili su Stjepanu da zaposedne Soli i Usoru, i kao gospodar ovih oblasti prvi put se pominje u proleće 1324. godine. U proleće 1326 Stjepan II zajedno sa Dubrovčanima započinje rat protiv vlasteoske porodice Branivojevića, koji su iskoristili prilike posle smrti Kralja Milutina i osamostali se u Humu. Nakon ovog rata, Dubrovčani su osvojili Pelješac i Ston a banu Stjepanu pripali su ostali krajevi Huma sve do reke Cetine, zbog čega Stjepan počinje da se u svojoj službenoj tituli naziva i gospodar Humski. Ovim osvajanjima udvostručuje teritoriju bosanske države tako da u jednoj povelji piše da ban vlada zemljom od Save do mora i od Cetine do Drine. U sukobu sa carom Dušanom 1350. godine uspeo je da očuva svoju državu. U borbama između Venecije i Hrvatsko – Ugarskih i kraljeva vodio kolebljivu politiku. Za vreme njegovoe vladavine ojačao je u Bosni katolicizam pošto je franjevcima dozvoljeno da šire svoju delatnost.
Iz najmanje tri braka Stjepana izgleda nije nadživeo nijedan sin. Sa Jelisavetom ćerkom kujavskog kneza Kazimira imao je dve ćerke. Starija Jelisaveta bila je udata za Ugarskog kralja Ludovika I.
Kao regentkinja Ugarske, igrala je važnu ulogu u krupnim istorijskim događajima od 1382 – 1386. godine. Pobunjeni hrvatski velikaši uhvatili su je i pogubljena je u tamnici u Novigradu Jedna njena kći Jadviga bila je udata za poljskog kralja Vladislava Jagela, a Marija za nemačkog – rimskog cara i ugarskog kralja Žigmunda Luksemburškog. Druga kći Stjepana II i Jelisavete, Katarina udala se 1361. godine za celjskog grofa Hermana I, na osnovu čega će 1427. godine između kralja Tvrtka II i Hermana II Celjskog biti sklopljen ugovor koji nikada nije bio ostvaren, a po kojem je Celjskom grofu priznato pravo nasledstva bosanske krune. Stjepana II Kotromanića nasleđuje Tvrtko, sin Vladislava – rođenog Stjepanovog brata i Jelene ćerke Jurja Šubića. Kada je stupio na presto, novi ban bio je još veoma mlad, te je u početku vladao okružen članovima porodice. otac mu je mogao biti od pomoći svega godinu dana, i za to vreme njegovo se ime u bosanskim poveljama javlja na prvom mestu. Posle Vladisavljeve smrti 1354. godine, državne poslove vodila je uz Tvrdtka njegova majka Jelena. U početku je Tvrtko bio lojalan vazal Ugarskog kralja Ludovika I, ali kada je između njih izbio spor – koji je privremeno izglađen 1357. godine morao je da Ludoviku ustupi Hum, navodno na ime Jelisavetinog miraza. Godine 1363. godine mađarski kralj ponovo je preduzeo pohod na Bosnu, ali se poražen povukao što je dovelo do otvorenog raskida između Bosne i Ugarske. Tvrtko je takođe vodio i stalne borbe sa bosanskom vlesterom. Godine 1366. Izbila je pobuna koju je predvodio Tvrtkov mlađi brat Vuk, pa je Tvrtko sa majkom Jelenom morao da pobegne u Dubrovnik. Vratio se već sledeće godine i njegova vlast obnovljena i u čitavoj Bosni.
Posle smrti cara Uroša decembra 1371. godine , Tvrtko se pojavio kao pretendent na srpski presto,ističući svoje srodstvo sa Nemanjićima. U savezu sa knezom Lazarom potukao je župana Nikolu Altomanovića 1373. godine i dobio tom prilikom gornje Podrinje, deo Polimlja sa manastirom Mileševa i Gacko. Na Mitrovdan 26 oktobra 1377 godine Tvrtko se u Mileševi krunisao krunom srpske kraljevske kuće dvostrukim vencem za „kralja Srbljem i Bosni i Pomorju i zapadnim stranam. Pored kraljevske titule uzeo je i ime Stefan po tradiciji vladara Nemanjićke dinastije
Posle smrti kralja Ludovika 1382. godine, Stefan Tvrtko I priključio se strani koja je ustala protiv kraljice Marije ćerke Ludovikove usmerivši se na Južnu Hrvatsku kao zemlju bribirskih kneževa od kojih je poticala njegova majka Jelena. Turski upadi u Tvrtkove zemlje i vojni uspesi kralja Žigmunda, muža Kraljice Marije, omeli su Tvrtkovo napredovanje. Prvi sukob sa Turcima usledio je avgusta meseca 1388. godine kod Bileća, gde je bosansku vojsku predvodio Tvrtkov vojskovođa Vlatko Vuković. Drugi put se Tvrtko sudario sa Turcima 15. juna 1389. godine na Kosovu, kao srpski kralj obavezan da štiti zemlje roditelja i praroditelja svojih, gospode srpske. I ovaj pohod na Turke predvodio je vojvoda Vlatko Vuković. Posle bitke na Kosovu koji je Tvrtko smatrao svojom pobedom -pojačao je i pritisak na Dalmaciju, i posle osvajanja dalmatinskih gradova počeo je da se naziva „kraljem Raške, Bosne Dalmacije Hrvatske i primorja“. Kralj Stefan Tvrtko I Kotromanić umro je oko 10 marta 1391. godine.
Kralja Tvrtka prvog nasledio je Stefan Dabiša. Nije pouzdano utvrđeno srodstvo Stefana Dabiše sa Tvrtkom . Ono što je bitno za vladara Dabišu jeste to, da se odrekao vlasti na Hrvatskom i Dalmacijom u korist kralja Žigmunda ustupivši mu ove zemlje. Takođe je postao njegov vazal u saglasnosti sa bosanskom vlastelom i odlučio je da posle njegove smrti, Žigmund Luksemburški postane bosanski kralj. Stefan Dabiša umro je 8. septembra 1395. godine a nasledila ga je njegova udovica Jelena Gruba.
