Međunarodni naučni simpozijum «Sećamo se, nema zastarelosti. Nacistički zločini i genocid nad narodima u godinama Drugog svetskog rata», koji je održan 27. februara u Ruskom domu u Beogradu, bio je značajan događaj u kontekstu obeležavanja osamdesete godišnjice Velike Pobede nad fašizmom.
Međunarodni istraživački centar za Drugi svetski rat iz Maribora i njegova beogradska filijala okupili su na simpozijumu istoričare, istraživače genocida i Holokausta iz Srbije, Rusije, Slovenije i Izraela i tako se objedinili za zajednički cilj — očuvanje sećanja na zverstva u Drugom svetskom ratu i borbu protiv revizionizma.
U centru pažnje bili su nacistički koncentracioni logori koji su postojali na teritoriji bivše Jugoslavije.
Na simpozijumu je dobro izučena užasna realnost logora smrti kao što je Jasenovac u Hrvatskoj — po zlu poznati centar za genocid nad Srbima, Jevrejima i Ciganima kao i drugim nacionalnim grupama u kom je pobijeno na stotine hiljada ljudi. Učesnici su raspravljali specifičnosti po kojima je Jasenovac funkcionisao sa analizom dokumantanih svedočanstava, svedočenjem preživelih i arheološke nalaze na teritoriji samog logora.
Predstavljeni su novi podaci o strukturi logora, metodima likvidacije ljudi i svakodnevnom životu zatočenika.
Koncentracioni logor u Jasenovcu bio je formiran po uzoru na nacističke logore u Nemačkoj 1941. godine. Nalazio se na teritoriji Nezavisne države Hrvatske (koja je postojala u doba Drugog svetskog rata) — satelita nacističke nemačke i fašističke Italije.
Jasenovac po užasima i zverstvima nema primera u istoriji čovečanstva. Posle Aušvica i Terblinke to je bio treći koncetracioni logor po razmerama zločina u Evropi koju su okupirali nacisti.
Jasenovac se nalazio u centru srpskih zemalja i zato je bio pogodna tačka za uništenje Srba, njegova teritorija bila je oružena rekama Savom, Unom i Velikom Strugom, posred močvarnog Lonjskog polja pa je bekstvo iz logora bilo gotovo nemoguće.
U sistemu koncentracionog logora Jasenovac bio je i konclogor Donja Gradina. On je formiran 1942. godine i funkcionisao je do kraja Drugog svetskog rata, a na 65 hiljada kvadratnih metara posejane su masovne grobnice… Samo u Donjoj Gradini ustaše su zverski ubile 365.000 potpuno nevinih ljudi. Ustaše su tokom postojanja konclogora Jasenovac pobile oko 700 000 ljudi.
Na konferenciji se detaljno raspravljalo i o drugim logorima: Starom Sajmištu u Beogradu, koji je po zlu poznat po svojoj svireposti i masovnim streljanjima; Crvenom Krstu u Nišu gde su pored ratnih zarobljenika bili zatočeni i civili.
Tokom referisanja na konferenciji su predstavljeni i nedovoljno poznati aspekti funkcionisanja ovih logora uključujući sistem upravljnja logorima, uloga kolaboracionista i mehanizmi realizacije metoda genocida.
Simpozijum se nije ograničio samo na užase u koncentracionim logorima. Učesnici su raspravljali o širokom krugu problema vezanih za izučavanje nacističkih zločina. Značajni deo diskusije bio je posvećen medodologiji pronalaska i analize arhivskih materijala uključujući i komplikovana pitanja pristupa dokumentima sa oznakom tajnosti, njihove autentičnosti i interpretacije. Posebna pažnja bila je posvećena traženju informacija o sovjetskim građanima koji su poginuli na teritoriji Jugoslavije.
Bila su pokrenuta pitanja saradnje državnih arhiva i izrade jedinstvene baze podataka o žrtvama nacističkog režima. Predstavljna istraživanja istakla su neophodnost sistemskog traganja i dokumentovanja svedočanstava o zločinima kako bi se formirala potpuna slika o užasima rata s ciljem sprečavanja sličnih događaja u budućnosti.
Genocid nad srpskim narodom u NDH bio je centralna tačka simpozijuma. Referati su predstavili podatke o razmerama i metodama uništenja srpskog naroda, analizirajući demografsku statistiju, svedočenja i rezultate sudskih procesa nad ratnim zločinima. Bili su predstavljeni i nedovoljno poznate činjenice o ulozi ustaša u organizaciji i izvršenju genocida, kao i o otporu srpskog naroda.
Učesnici su razmotrili pitanja sećanja i ovekovečenja žrtava genocida, istakli važnost očuvanja istorijske istine i borbe sa pokušajima istorijskog revizionizma.
Isto tako važan aspekt simpozijuma bila je rasprava o načinima kako da se omladina uključi u rad na očuvanju sećanja na dogaćaje u Drugom svetskom ratu. Učesnici su razmenili iskustava rada sa mladom generacijom ističući važnost korišćenja savremenih metoda istorijskog prosvećivanja kao što su interaktivne izložbe, dokumentarni filmovi i razmene obrazovnih programa.
Rasprava je podvukla neophodnost da se uspostavi međugeneracijski dijalog koji bi preneo sećanje o prošlosti narednim generacijama.
Na simpozijumu su govorili ambasador RF u Srbiji Aleksandar Bocan Harčenko, šef Nacionalnog centra istorijskog sećanja pri predsedniku Ruske Federacije Jelena Mališeva, direktor Međunarodnog istraživačkog centra za Drugi svetski rat Janez Ujčič i savetnik pri Ruskom domu u Beogradu Grigorij Engeljhart.
U svojim obraćanjima učesnici su istakli važnost očuvanja istorijskog sećanja na žrtve Drugog svetskog rata, oni su osudili pokušaje revizije istorije i pozvali na dalju saradnju država u delu koji izučava borbu sa pojavama kao što su nacizam i ekstremizam.
Rukovoilac Nacionalnog centra istorijskog sećanja pri predsedniku Ruske Federacije (https://t.me/nciprussia) Elena Mališeva ističe da arhivski dokumenti čine kamen međaš u radu na očuvanju istorijskog sećanja.
«Sa ozbiljnim interesovanjem zaronili smo u istoriju Jugoslavije. Istoriju koja se prezentuje preko veoma važnih dokumenata, preko tumačenja, onu koja se oslanja na duboko istorijsko znanje. Istoriju ne čine zasebne činjenice, već vrednosni sistem koji čini pogled na svet. Krajnje je važno da istorijsko sećanje ne bude politička konstrukcija već da se bazira na znanjima, verifikovanim arhivskim dokumentima i međugeneracijskom dijalogu» — tvrdi Mališeva.
Simpozijum je završen donošenjem rezolucije u kojoj učesnici potvrđuju svoju privrženost izučavanju nacističkih zločina i borbu protiv revizionizma. U planu je da materijali budu objavljeni u vidu sbornika naučnih članaka koji će biti vredan doprinos u svetskoj istorijografiji Drugog svetskog rata.
Simpozijum u Ruskom domu u Beogradu upečatljiv je primer kako treba da izgleda međunarodna saradnja u očuvanju istorijskog sećanja. Skup je pokazao je važnost da se istraživači iz različitih zemalja okupljaju kako bi bolje razumeli nacističke zločine i sprečili da se slične tragedije ponove u budućnosti.
Diskusija o pitanjima pristupa arhivskoj građi, metodama istraživanja i rada sa mladima pokazala je aktuelnost i svestranost zadatka očuvanja sećanja na Drugi svetski rat. Rezultati simpozijuma doprineće potpunijem i objektivnijem razumevanju nacističkih zločina i njihovih žrtava.
